Færsluflokkur: Utanríkismál/alþjóðamál

Sala Filippseyja til Bandaríkjanna eftir spænsk-ameríska stríðið

Eftir spænsk-ameríska stríðið árið 1898 stóð Spánn frammi fyrir því að missa meginhluta nýlenduveldis síns. Eitt af umdeildustu atriðum friðarsamningsins í París, sem var undirritaður 10. desember 1898, var sala Spánar á Filippseyjum til Bandaríkjanna fyrir 20 milljónir Bandaríkjadala. Þessi sala markaði endalok spænskra yfirráða á eyjunum og upphaf bandarískra áhrifa í Asíu.

Áður en til þessa kom hafði spænska heimsveldið glatað lykilnýlendum sínum, þar á meðal Kúbu og Púertó Ríkó, í kjölfar ósigurs gegn Bandaríkjunum. Filippseyjar voru hins vegar enn undir stjórn Spánverja, þrátt fyrir uppreisn heimamanna sem hófst árið 1896. Þegar Bandaríkin hófu hernað gegn Spáni árið 1898, í kjölfar sprengingar á herskipinu USS Maine í höfninni í Havana, breiddust átökin út til Filippseyja. Bandaríski flotinn, undir stjórn George Dewey, sigraði spænska flotann í Manila-flóa í maí sama ár. Með því urðu Bandaríkjamenn herveldi á eyjaklasanum, en Filippseyingar héldu áfram að berjast fyrir sjálfstæði.

Þegar Spánverjar og Bandaríkjamenn settust að samningaborðinu í París höfðu þeir lítinn sem engan ásetning að taka tillit til óska Filippseyinga um sjálfstæði. Spánverjar stóðu frammi fyrir þeirri staðreynd að þeir réðu ekki lengur yfir eyjunum í raun, og Bandaríkjamenn vildu tryggja sér hernaðar- og efnahagslega hagsmuni í Asíu. Lausnin varð sú að Spánn seldi Filippseyjar formlega til Bandaríkjanna fyrir 20 milljónir dala, upphæð sem var aðallega táknræn frekar en raunveruleg endurgreiðsla.

Sala Filippseyja til Bandaríkjanna vakti hörð viðbrögð meðal Filippseyinga. Emilio Aguinaldo, leiðtogi sjálfstæðishreyfingarinnar, lýsti yfir sjálfstæði Filippseyja í júní 1898, en lýðveldið sem hann stofnaði var aldrei viðurkennt af alþjóðasamfélaginu. Þegar Bandaríkin tóku formlega við stjórn eyjanna árið 1899 hófst Filippseyska-frelsisstríðið, þar sem Filippseyingar börðust gegn yfirráðum Bandaríkjanna. Stríðið stóð yfir til 1902 og kostaði hundruð þúsunda manna lífið. Einn af þeim sem börðust í því stríði var Íslendingurinn Jón Stefánsson, eftir það nefndur Filippseyjakappi. 

Að lokum varð sala Spánar á Filippseyjum til Bandaríkjanna táknræn fyrir umskiptin frá spænskri nýlendustefnu til bandarískra yfirráða. Hún markaði einnig upphaf afskipta Bandaríkjanna af málefnum Filippseyja, sem leiddu að lokum til sjálfstæðis landsins árið 1946 eftir seinni heimsstyrjöldina.


Samkeppni við Kína skapar vanda fyrir fatageirann í Bangladess

Kínverskar netverslanir á borð við Shein hafa notið sívaxandi vinsælda á Íslandi og víða um heim, þökk sé lágu verði og hraðri dreifingu nýrra tískulína. Þessi þróun hefur áhrif á fatageirann í Bangladess, sem keppir við þessar sömu verslanir um athygli neytenda og stórkaupenda á alþjóðamarkaði. Netverslanir á borð við Shein nýta tæknivæddan framleiðsluferil og beinan aðgang að hráefni til að bjóða samkeppnishæfari verð. Þetta eykur pressuna á framleiðendur í Bangladess, sem glíma nú þegar við innri áskoranir á borð við háan rekstrarkostnað og minnkandi eftirspurn frá hefðbundnum markaðsríkjum eins og Evrópu og Bandaríkjunum.

Helstu ástæður fyrir þessari stöðu eru bæði alþjóðlegar og innlendar. Gengi gjaldmiðilsins gagnvart Bandaríkjadollar hefur lækkað, sem hækkar kostnað við innflutning hráefna. Háir vextir og rafmagnstruflanir hafa einnig haft neikvæð áhrif á framleiðslu. Auk þess hafa gasbirgðakreppa og hækkandi gjöld aukið fjárhagslegt álag á framleiðendur.

Á alþjóðavettvangi hefur eftirspurn frá helstu mörkuðum dregist saman, með 3% samdrætti í útflutningspöntunum á síðasta ári. Kaupendur í Evrópusambandinu hafa lækkað verð á fatnaði frá Bangladess um 5%, á meðan bandarískir kaupendur hafa lækkað þau um 8%. Þessar verðlækkanir, ásamt minni eftirspurn, hafa gert verksmiðjueigendum erfitt fyrir að standa undir kostnaði.

Þrátt fyrir þessar áskoranir náði útflutningur fataiðnaðarins í Bangladess 38,48 milljörðum Bandaríkjadala árið 2024, þar af nam útflutningur prjónavara 20,52 milljörðum og vefnaðarvöru 17,95 milljörðum. Sérfræðingar vara þó við að þessi tölfræði feli í sér alvarlega fjárhagslega spennu hjá framleiðendum, þar sem margar verksmiðjur hafa þurft að taka á sig tap til að viðhalda útflutningsmagni, sem er ekki sjálfbært til lengri tíma.

Til að endurvekja geirann kalla leiðtogar iðnaðarins og hagsmunaaðilar eftir alhliða stuðningsaðgerðum, þar á meðal ríkisstyrkjum, lækkun vaxta á bankalánum og fjárfestingum í öðrum orkugjöfum. 

 


Handtaka blaðakonu varpar ljósi á þúsundir 'gleymdra' erlendra fanga í Íran

Handtaka ítölsku blaðakonunnar Cecilíu Sala í Íran hefur vakið athygli á svokölluðu "gíslalýðræði" sem Írönsk stjórnvöld hafa beitt frá stofnun Íslamska lýðveldisins. Sala var handtekin í Teheran í desember 2024 og var haldið í Evin-fangelsinu, sem er þekkt fyrir að hýsa pólitíska fanga og er undir stjórn leyniþjónustunnar.

Þrátt fyrir að handtökur vestrænna ríkisborgara fái mikla athygli, eru þeir aðeins lítill hluti af þeim yfir 8.000 erlendu föngum sem haldið er í írönskum fangelsum. Af þessum fjölda eru um 95% frá Afganistan. Árið 2024 voru yfir 70 afganskir fangar teknir af lífi í Íran, sem er 300% aukning frá fyrra ári. Flestar þessara aftaka tengjast fíkniefnabrotum og fara fram í Qezel Hesar miðfangelsinu.

Írönsk stjórnvöld hafa reynt að semja við afgönsk yfirvöld um að leyfa föngum að afplána dóma í heimalandi sínu. Hins vegar hafa "veikir innviðir" og réttarkerfi sem írönsk yfirvöld telja ófullnægjandi, hindrað þessa áætlun. Auk Afgana eru einnig fangar frá Pakistan, Írak, Tyrklandi, Aserbaídsjan og Indlandi í írönskum fangelsum.

Handtaka Cecilíu Sala kom í kjölfar handtöku svissnesk-íranska verkfræðingsins Mohammad Abedini í Mílanó, sem var handtekinn að beiðni Bandaríkjanna fyrir meintan þátt í að útvega drónatækni til Írans. Þetta hefur leitt til vangaveltna um mögulegt fangaskipti milli Ítalíu og Írans. Ítalska ríkisstjórnin hefur krafist tafarlausrar lausnar Sala og hefur utanríkisráðherra Ítalíu, Antonio Tajani, fundað með móður Sala og unnið að lausn málsins.

Þrátt fyrir að handtökur vestrænna ríkisborgara fái mikla athygli, er mikilvægt að muna að þeir eru aðeins lítill hluti af þeim fjölda erlendra fanga sem haldið er í Íran. Stærstur hluti þeirra eru innflytjendur frá Afganistan sem oft verða fyrir harðri meðferð og jafnvel aftökum. Þetta vekur alvarlegar spurningar um mannréttindabrot og nauðsyn þess að alþjóðasamfélagið bregðist við til að vernda réttindi þessara einstaklinga

Heimild: https://www.asianews.it/news-en/Cecilia-Sala-and-the-thousands-of-forgotten-foreigners-in-Iranian-prisons-62218.html


Wikilekinn - nýjustu fréttir?

Mál Wikileaks hefur fengið mikla umfjöllun og athygli í fjölmiðlum hérlendis og því er eðlilegt að menn velti fyrir sér að hve miklu leyti það á erindi við landsmenn. Lánabók Kaupþings var eðlilega áhugaverð en spurning hvort rannsóknarmenn sérstaks saksóknara hefðu ekki komið höndum yfir hana hvort sem var fyrr eða síðar. 

Einnig hefur komið í ljós að sendimenn Bandaríkjanna spá í stjórnmál og stjórnmálamenn þess lands sem þeir eru í og eru ýmsar lýsingar þeirra hentar á lofti. En hvað er nýtt við það? Er það ekki hlutverk sendimanna og sendiráða að verða sérfræðingar ríkisstjórnar sinnar í stjórnmálum og menningu þess lands sem þeir eru í? 

Myndbandið með skotárásinni í Írak var vitaskuld hræðileg uppljóstrun og sýndi að því er virðist fram á óhugnanlegan stríðsglæp. En hvað er nýtt við stríðsglæpi? Þeir eiga sér stað í hverju einasta stríði, það er gömul saga og ný. M.a. af þeim sökum eru margir algerlega á móti hernaðarlegri valdbeitingu í hvaða formi sem hún birtist.  Af þeim sökum er fjöldi manna í Bandaríkjunum og Vestur-Evrópu á móti þess háttar valdbeitingu. Í stríði getur enginn komið í veg fyrir stríðsglæpi nema hermennirnir sjálfir,  það nægir ekki að hóta kæru eða símtali við sýslumanninn.

Leki myndbandsins endurspeglar kannski fyrst og fremst brotalöm í bandarísku herréttarkerfi. Það endurspeglar óánægju hermanns með framferði hersins og vantrú hans á því að herinn geti tekið á þessu máli og öðrum þeim líkum á viðunandi hátt. 

Á meðan landsmenn þurfa að sameinast um endurreisn landsins þá ættu hvorki þingmenn né fréttamenn RÚV, sem allir eru á launum almennings, að blanda sér í mál af þessu tagi sem bæði koma þeim sjálfum í vandræði sem og dreifa athygli landsmanna frá nauðsynlegum verkefnum. Það að um opinbera starfsmenn er að ræða getur einnig misskilist af aðilum utan landsins.


Er fresturinn of skammur fyrir evruna?

Í Fréttablaðinu í dag las ég að CCP telur að það geti haldið höfuðstöðvum sínum hér í tvö ár ennþá miðað við núverandi gjaldeyrishöft. Svipuð viðhorf þar sem rætt hefur verið um að best sé að opna hagkerfið með nýjum gjaldmiðli sem fyrst hefur mátt heyra í fjölmiðlum undanfarið, m.a. í Spegli RÚV nýlega.  Ef staðan er almennt þannig hjá fyrirtækjum að þau þola ekki lengur við en 2-3 ár í núverandi kerfi þá bendir það sterklega til að evran sé ekki inni í myndinni sem raunhæfur valkostur.

Þessu veldur óhjákvæmilegur tími sem aðildarumsókn að ESB hlýtur að taka, sem og tími í kjölfar þess sem fer í aðlögun hagkerfisins svo það verði hæft til að taka upp evruna. Það má vera mikil flýtimeðferð sem verður komin með Ísland inn í myntbandalag ESB áður en 2-3 ár eru liðin. Sá góði maður Benedikt Jóhannesson talaði í umræddum Spegli og lagði þar ríka áherslu að þetta þyrfti að gerast sem fyrst, annars færum við aftur á "vefstólastigið" eins og hann komst að orði.

Ég hef ekki miklar efasemdir um stöðumat Benedikts og stjórnar CCP en ég hef aftur á móti efasemdir um að tilveruna í ESB með tilheyrandi fullveldisafsali, afsali fulls forræðis yfir landbúnaðarmálum og einnig afsali yfir nýtingu sjávarauðlinda. Hvernig verður öryggismálum í ESB t.d. háttað? Mun síðar verða stofnaður Evrópuher og mun e.t.v. verða herskylda í þeim her? Verða Íslendingar þá herskyldir? Er þetta allt ásættanlegt fyrir það eitt að fá að skipta um gjaldmiðil?

Sumir ESB sinnar tala eins og þeir sjái framtíðina í kristalskúlu. Það gerðu líka þeir aðilar sem vildu koma Orkuveitu Reykjavíkur í hendur einkaaðila. Þá átti allt að gerast á leifturhraða og þá var mikið talað um mikla hagkvæmni þess að framkvæma aðgerðina. Samlíkingin er slæm. Sígandi lukka er best. Það er gott og sjálfsagt að hafa í huga að enginn, alls enginn sér framtíðina, jafnvel þó þeir hafi bestu fáanlegu tölulegar upplýsingar við höndina.

Flest bendir því til að ef ásættanleg lausn fyndist í gjaldmiðilsmálinu þá væri hægt að fara yfir ESB umræðuna á þeim rólegu nótum og á þeim tíma sem slík umræða hlýtur óhjákvæmilega að þarfnast.  

Í nýlegum pistlum: Kjósendur fái að minnsta kosti þrjá valkosti í ESB kosningum kem ég líka inn á það að ef til kosninga um ESB aðild kemur til þá þurfa þrír kostir að vera í boði, þ.e. evra í ESB, króna og svo þriðji gjaldmiðill.  Fólk verður að kjósa ESB af því að það vill ESB en ekki bara vegna þess að það vill opið hagkerfi og betri gjaldmiðil en krónuna. Annars verður um þvingaða aðild að bandalaginu að ræða.  Er breska pundið besti kosturinn? velti ég upp möguleikum breska pundsins.


Gæti Varnarmálastofnun sameinast Landhelgisgæslunni?

Heyrst hefur í umræðu og fregnir hafa borist af því að Vinstri grænir vilji leggja Varnarmálastofnun niður og færa verkefni hennar annað, m.a. til Flugstoða sem eru einkahlutafélag og Björgunarmiðstöðvarinnar í Skógarhlíð [1].

Í þessu sambandi er vert að hafa í huga að í ljósi nýlegs atviks þegar tveir kjarnorkukafbátar rákust á í Biskayaflóa að nauðsyn þess að hafa eftirlit með óvæntum ferðum hernaðartækja er alltaf til staðar þó deila megi um hversu stranga eftirfylgni slíkt eftirlit þurfi að hafa. Varla þarf að útlista fyrir nokkrum þann umhverfisskaða sem kjarnorkuslys innan íslensku landhelginnar gæti haft.

Ef herveldin fá óáreitt að telja að íslenska landhelgin sé eftirlitslaust svæði, nánast eins og alþjóðlegt hafsvæði má gera ráð fyrir því að það verði álitið hagstæður staður til athafna á borð við þær sem fram fóru í Biskayaflóanum. Sú spurning hlýtur því að vakna hvort ekki sé eðlilegt ef rætt er um að leggja Varnarmálastofnun niður að heppilegra sé að sameina hana Landhelgisgæslunni og flytja verkefni hennar þangað? Þannig gæti eflaust náðst fram sparnaður með því að hafa eina yfirstjórn og eina stofnun í stað tveggja. Einnig mætti huga að því að hið mikla loftrýmiseftirlit sem fram fer er trúlega gagnslítið m.t.t. fyrirbyggjandi áhrifa og hefur í raun sömu stöðu hernaðarlega séð og heræfingar. Það sem gera þarf er að byggja upp kerfi sem gefur kost á mótvægisaðgerðum þegar vart verður við óvænt hernaðartæki eða aðra grunsamlega umferð og þá ekki bara í lofti heldur einnig í og á sjónum innan landhelginnar.

[1] http://www.visir.is/article/20081219/FRETTIR01/794207672


Kjósendur fái að minnsta kosti þrjá valkosti í ESB kosningum

Sumir stjórnmálamenn tala um að nauðsynlegt sé að sækja um aðild að ESB svo þjóðin fái að vita að hverju hún gengur hvað varðar ESB. Nú kann það að vera að margir séu hlynntir ESB aðild á þeim forsendum helstum að þar fái þjóðin tækifæri til að skipta um gjaldmiðil.

Engan af þessum ESB talsmönnum hefi ég samt heyrt ræða um nauðsyn þess að hafa fleiri kosti en evruna  í boði fyrir þá kjósendur sem vilja nýjan gjaldmiðil. Ef valið stendur bara um íslensku krónuna og evru með ESB aðild þá er líklegt að ýmsir kjósi ESB aðildina nauðugir viljugir því enginn annar gjaldmiðilskostur er í boði. Ef kosningar um aðild að ESB verða á dagskrá mun einnig í þeim sömu kosningum verða að vera búið að kanna annan nýjan valkost í gjaldeyrismálum en evru. Annars skapast hætta á að um þvingaðar kosningar verði að ræða og þjóðin missi fullveldi sitt nauðug því hún hefur ekki aðra nýja kosti í gjaldmiðilsmálum en evruna.

Þessir aðilar tala réttilega um nauðsyn þess að þjóðin fái að velja, en ef val hennar á að vera frjálst þá verður hún að hafa fleiri en tvo kosti í boði í gjaldeyrismálum, þ.e. bara krónuna eða evruna. Í síðasta pistli mínum Er breska pundið besti kosturinn? benti ég á ýmis atriði sem mæla með breska pundinu. Það er eru reyndar vísbendingar um að það sé heppilegri kandídat í gjaldeyrismálum heldur en Bandaríkjadollar. Með því að skoða málin þá má segja að hægt sé að vega og meta pund og evru þannig:

Viljum við fórna yfirráðum yfir sjávarauðlindinni sem við munum á endanum þurfa að gera ef við göngum í ESB, fyrir prósentumismuninn á núverandi útflutningi til evrusvæðisins og útflutningnum til Bretlands. En sá munur er 32% af útflutningi fyrir árið 2007 [1]. Sá munur getur trúlega sveiflast eitthvað milli ára. Til að finna út heildaráhrif þarf einnig að reikna hver ávinningur verður af því að halda forræði yfir sjávarauðlindinni í innlendri eigu. Einnig þarf að vega og meta hver verður greiðslujöfnuður Íslands m.t.t. ESB, mun ESB aðildin að endingu verða okkur dýr í formi skatta og gjalda eða munum við njóta það ríkulegra styrkja að þeir vega upp skattana? Við skulum gera okkur grein fyrir því að það eru fleiri valkostir í boði en evran og það þarf að reikna þetta dæmi til enda til að þjóðin hafi raunhæfar forsendur til frjáls vals en verði ekki þvinguð með nauðung til að kjósa ESB bara vegna þess að hún vill nýjan gjaldmiðil.

1. http://www.forsaetisraduneyti.is/media/Ymislegt/Evran.pdf


Er breska pundið besti kosturinn?

Umræður um hvað gera skuli í gjaldeyrismálum virðast vera komnar í öngstræti og þrætur um aðild að ESB. Í þessu sambandi má benda á að nýlega benti breski Evrópuþingmaðurinn David Hannan á sterk rök fyrir því að Íslendingar eigi að taka upp breska pundið. Frétt þess efnis birtist um þetta á mbl.is hér og grein Davids er að finna hér. Rök hans eru í stuttu máli þessi:

1. Bretland er stærsta viðskiptaland Íslands. 19% af útflutningi Íslands fara til Bretlands. Þá eru fjárfestingar Íslendinga meiri í Bretlandi en í öðrum ríkjum samanlagt.

2. Upptaka pundsins er ekki eins dýr og aðild að ESB. Íslendingar munu halda yfirráðum yfir auðlindum sínum og þurfa ekki að greiða stórfé í sjóði ESB.

3. Líkur eru á að Bretar væru í besta falli ánægðir með þá aðgerð en í versta falli stæði þeim á sama.  „Okkur líkar vel við ykkur," segir Hannan og bætir við að ólíkt mörgum ESB-ríkjum hafi Bretar aldrei séð ofsjónum yfir velgengni Íslendinga eða litið á sjálfstæði Íslands sem ógn við Evrópuþróunina. „Ermarsundseyjarnar og Mön eru í gjaldmiðilssambandi við Bretland en standa utan Evrópusambandsins. Þær eru miklu ríkari en við en okkur er alveg sama."

Varðandi fyrstu rökin þá hlýtur að vera hagkvæmt fyrir útflytjendur vöru að þurfa ekki að kaupa íslenskar krónur af bönkum þegar gjaldeyrir er fluttur heim. Þannig næst fram sparnaður sem gerir útflutningsgreinarnar samkeppnishæfari og ætti að auka umfang og veltu í frum- og útflutningsframleiðslugreinum fremur en bankageiranum eins og verið hefur hingað til.

Heimild: http://www.mbl.is/mm/vidskipti/frettir/2009/02/15/island_aetti_ad_taka_upp_breska_pundid/

 


Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikið á Javascript til að hefja innskráningu.

Hafðu samband