Að gæta orða sinna – ábyrgð í opinberri umræðu

AlþingiskonanForsætisráðherra beindi nýlega orðum til þingmanna um að gæta orða sinna. Á yfirborðinu gæti þetta virst einföld áminning um kurteisi og þingsköp. En ef við stöldrum við, þá felst í þessu dýpri spurning: hvaða áhrif hafa orð í samfélagi manna?

Saga mannsins sýnir okkur aftur og aftur að orð eru ekki hlutlaus. Þau geta virkað sem brú eða sem höggdeyfir, en þau geta líka orðið að vopnum. Orð geta byggt upp traust og samstöðu, en einnig valdið sundrungu, skömm og ólgu. Þau geta verndað reisn manneskjunnar eða nagað hana í sundur.

Við þekkjum þetta úr daglegu lífi. Í fjölskyldum geta sár orð grafið undan samskiptum. Á vinnustað getur ein athugasemd eyðilagt starfsanda í langan tíma. Á samfélagsmiðlum erum við orðin vön því að reiði taki sér bólfestu og að orð séu notuð sem skotfæri fremur en sem boð um samtal.

Eitt bros getur dimmu í dagsljós breytt
sem dropi breytir veig heillar skálar.
Þel getur snúist við atorð eitt
aðgát skal höfð í nærveru sálar.

Svo oft leynist strengur í brjósti sem brast
við biturt andsvar gefið án sakar.
Hve iðrar margt líf eitt augnakast
sem aldrei verður tekið til baka.

— Einar Benediktsson, úr Einræðum Starkaðar

Þegar forsætisráðherra minnir þingmenn á að gæta orða sinna er hún í raun að minna okkur öll á ábyrgðina sem fylgir tungunni. Við berum ekki aðeins ábyrgð á sannleiksgildi þess sem við segjum, heldur líka á tóninum og tilganginum. Sama setning getur verið boð um samtal eða háð og niðurlæging, allt eftir því hvernig hún er orðuð og hvernig hún er látin falla.

Við getum líka horft inn á við og spurt: Hvernig nota ég orð mín? Byggja þau upp eða rífa þau niður? Skapa þau traust eða grafa undan því? Kveikja þau ljós eða slökkva þau? Langlyndi og þolgæði eru eiginleikar sem gera okkur kleift að bíða, hlusta og svara af yfirvegun. Í samfélagsumræðu getur langlyndið orðið mótvægi gegn lausmælgi og hvatvísi. Það heldur aftur af því að við segjum orð sem við munum iðrast, og gerir okkur kleift að velja orð sem byggja upp í stað þess að rífa niður.

Kannski er það dýpsti boðskapurinn í þessari áminningu: að orðin sem við segjum eru aldrei lítils virði. Þau hafa afl til að skapa eða eyða. Og í hvert sinn sem við opnum munninn stöndum við frammi fyrir vali – hvort við notum orðin til að byggja upp og dýpka skilning í einlægri sannleiksleit eða til að lítillækka náungann.


Framtíðin snýst ekki um dans á nálaroddi, heldur um samstöðu

Nýjustu fréttir frá Bandaríkjunum eru sársaukafullar: áhrifamaðurinn og íhaldsleiðtoginn Charlie Kirk var skotinn til bana á opinberum fundi í Utah Valley. Donald Trump forseti minntist hans og fyrirskipaði að fána Bandaríkjanna skyldi flaggað í hálfa...

Málþófið og lýðræðið

Í ræðu við nýliðna setningu Alþingis ávítaði Halla Tómasdóttir forseti Íslands þingmenn fyrir málþóf. Hún minnti á að það væri ekki keppikefli Alþingis að slá met í málþófi, heldur að efla málefnalega umræðu og skila þjóðinni niðurstöðum. Orðið málþóf er...

Dans englanna á nál­ar­oddinum – tilgangslaust þvaður eða raunveruleg speki?

Íslenskur menntaskólakennari nokkur á síðustu öld tiltók þetta dæmi sem birtingarmynd tilgangsleysis miðaldaskólaspekinnar: „Hversu margir englar geta dansað á nál­ar­oddi?“ og hló við. Spurningin er notuð sem háð, en hún á sér áhugaverða...

Teresusystur í Ingólfsstræti – arfleifð Móður Teresu

Í dag, 5. september, er minningardagur Móður Teresu frá Kalkútta, sem hlaut Friðarverðlaun Nóbels árið 1979 og var síðar tekin í tölu heilagra af kaþólsku kirkjunni. Hún er líklega ein þekktasta kona 20. aldar fyrir þjónustu sína við fátæka og sjúka á...

Skálafell, útfall RÚV og framtíðin

Í dag, 1. september, bárust fréttir af því að útsendingar Rásar 1 og Rásar 2 féllu niður í tvær mínútur tvisvar sinnum vegna rafmagnsvinnu á Skálafelli. Þetta viðhald er nauðsynlegt rekstrarlega, en á korti sem RÚV birti má sjá hvernig dreifikerfi...

Snjallsímar, lestur og skólamál: Erum við að deila um keisarans skegg?

Umræðan um skólamálin hefur verið áberandi undanfarið. Við sjáum annars vegar rök þeirra sem vilja samræmd próf, hins vegar þeirra sem vilja fylgja nýrri leið Matsferilsins. Talsmenn prófanna tala um samanburð, ábyrgð og mælanleika. Talsmenn...

Leigubílamarkaðurinn: Stöðvarskylda, eftirlit eða áframhaldandi óreiða?

Undanfarin tvö ár hafa ný lög um leigubíla sýnt sig í reynd. Niðurstaðan er ekki uppörvandi: yfir hundrað og fimmtíu kvartanir hafa borist, níu leyfishafar hafa misst leyfi og ferðamenn jafnt sem Íslendingar sitja eftir með ótraust á þessari...

,,Komdu sæll og blessaður“

Á undanförnum árum hefur orðið algeng venja að afgreiðslufólk kveðji viðskiptavini með orðunum: „Takk fyrir og eigðu góðan dag.“ Það er kurteis og vingjarnleg kveðja, en hún er dálítið formleg og er einungis bundin við daginn sem er að líða....

Húsnæðisskorturinn er að þróast yfir í neyðarástand

Í mörg ár hefur verið rætt um húsnæðisskort sem markaðsvanda. Lausnirnar hafa snúist um að hvetja til uppbyggingar, lækka vexti og aðlaga lánaskilyrði. En þegar staðan er orðin sú að fjöldi fólks býr við aðstæður sem ekki standast lágmarkskröfur þá er...

Næsta síða »

Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikið á Javascript til að hefja innskráningu.

Hafðu samband