Frans páfi: Efri ár geta verið uppspretta góðvildar og friðar

7. febrúar síðastliðinn skrifaði Frans páfi formála að bók eftir ítalska kardínálann Angelo Scola, þar sem fjallað er um reynsluna af því að eldast og hvernig hægt er að horfa á síðasta hluta ævinnar með þakklæti og von. Bókin ber nafnið Í bið eftir nýju upphafi og kemur út í apríl 2025.

Í formálanum bendir páfinn á að það að eldast sé ekki eitthvað sem eigi að fela eða fegra. Þvert á móti sé mikilvægt að segja hlutina eins og þeir eru og endurheimta reisn orða eins og „gamall“. Hann segir að orðið „gamall“ sé ekki neikvætt heldur minni það á reynslu, visku, hægð og dýpri hlustun – gildi sem samfélagið þarf á að halda.

Frans páfi hvetur okkur til að líta á ellina sem náðartíma. Hann segir að þótt líkamlegur kraftur dvíni og viðbragð verði hægara, þá geti þetta tímabil lífsins verið uppspretta góðvildar og friðar – bæði fyrir einstaklinginn sjálfan og fólkið í kringum hann.

Páfinn leggur einnig áherslu á mikilvægi ömmu og afa í lífi barna og ungmenna. Þau geti með sinni nærveru, orðum og fordæmi veitt komandi kynslóðum skýrari sýn og dýpri festu. Í heimi sem oft leitar að hraða og yfirborðslegri velgengni, geti reynsla eldri kynslóða verið sterkt mótvægi.

Að lokum talar páfinn um dauðann ekki sem endalok, heldur sem nýtt upphaf – inngöngu í eitthvað sem heldur áfram og lýkur aldrei. Það er von sem hann kallar okkur til að deila og lifa með – von sem styrkir og róar.

---

Heimild: Frans páfi, formáli að bók Angelo Scola, birt á Vatican News 22. apríl 2025. Sjá: [https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-04/francis-death-is-not-end-of-everything-but-a-new-beginning.html](https://www.vaticannews.va/en/pope/news/2025-04/francis-death-is-not-end-of-everything-but-a-new-beginning.html)

Minning um Frans páfa

Frans páfi lést snemma í morgun, friðsæll og hógvær líkt og hann hafði lifað. Hann markaði djúp spor í hjörtu margra með einlægni sinni, nánd við fátæka og þá sem stóðu utanveltu og því hvernig hann leitaðist við að bera vitni um miskunn Guðs. Fyrir skemmstu skrifaði ég nokkur orð um feril hans og það sem mér þótti hvað merkast við hann. Þau má lesa hér: [„Frans páfi: Tólf ár af hógværð, umbótum og kærleiksríku forystuhlutverki“]

Guð blessi minningu hans.

Frans páfi er látinn

Stuttbylgjur og stafrænt útvarp: Ný tækifæri í fjarkennslu fyrir þróunarlönd

Hvernig má koma námsefni til skila þar sem engin nettenging er til staðar og rafmagnið takmarkað? Ný tilraun með stafrænt útvarp (DRM – Digital Radio Mondiale) gefur tilefni til bjartsýni fyrir þróunarlönd og afskekkt svæði.

Kennslustundir sendar í gegnum loftið
Í febrúar 2024 hófst athyglisverð tilraun þar sem kennsluefni var sent frá Bretlandi með stuttbylgjum og stafrænum merkjum. Móttakarar í Gambíu breyttu merkinu í staðbundið þráðlaust net (WiFi) sem nemendur gátu tengst með snjalltækjum. Þar með gátu þeir nálgast hljóðefni og stuttar kennslumyndir – án nettengingar og án gagnakostnaðar.

Samvinna fjölmargra aðila
Verkefnið var unnið í samstarfi við samtök um DRM-tækni, BBC og menntayfirvöld í Gambíu. Notuð voru lítil og orkusparandi tæki sem geta keyrt á sólarorku eða rafhlöðum – sérstaklega hönnuð með þarfir þróunarsvæða í huga.

Af hverju stuttbylgjur?
Stuttbylgjur hafa þann eiginleika að berast yfir þúsundir kílómetra, jafnvel á milli heimsálfa. Þær ná inn í fátæk hverfi, sveitir og skóla án þess að þörf sé á dýrum dreifikerfum. Þegar merkt er stafrænt, eins og í þessu tilviki, eru hljóðgæðin betri og hægt að senda gagnapakka með efni sem hleðst niður á staðnum.

Skref í átt að réttlátri menntun
Þessi tilraun er lítið, en mikilvægt skref í baráttunni fyrir aðgengi að menntun fyrir alla. Hún sýnir hvernig gömul tækni, eins og stuttbylgjur, getur fengið nýtt líf með stafrænum lausnum og þjónað nýjum tilgangi .

---

Upprunaleg grein: [DRM tests shortwave lesson delivery from U.K. to Gambia – RedTech](https://www.redtech.pro/drm-tests-shortwave-lesson-delivery-from-u-k-to-gambia/)
Frekari upplýsingar um DRM-tæknina: [https://www.drm.org](https://www.drm.org)

 

Fræðileg sniðganga hjálpar engum

„Ég er kona, ég er kristin og ég er arabísk. Ég get ekki verið neitt annað en þetta allt í einu. Og það er ekki veikleiki – heldur styrkur,“ sagði Mouna Maroun eftir að hún var skipuð rektor Háskólans í Haifa. Í fyrsta sinn í Ísrael gegnir kristinn arabi slíku embætti. Raddir eins og hennar — sem tala fyrir samkennd, félagslegum hreyfanleika og gagnrýninni hugsun í stað átakastjórnmála — eru nauðsynlegar í samfélagi undir þrýstingi.

Haifa er þriðja stærsta borg landsins, staðsett við Miðjarðarhaf, við rætur Karmelfjalls. Haifa er mikilvæg höfn, iðnaðarborg og menntasetur. Borgin er jafnframt þekkt fyrir trúarlega og menningarlega fjölbreytni – þar búa gyðingar, múslimar, kristnir, drúsar og bahá’íar, og hún er oft nefnd ein friðsælusta fjölmenningarborg Ísraels. 

Að halda í mannúð

Maroun segist sem ísraelskur arabi hafa „samúð með báðum hliðum“ í átökunum á Gaza.  „Þú þarft ekki að vera gyðingur til að skelfast yfir því sem gerðist 7. október,“ segir hún.  „Og þú þarft ekki að vera arabi til að skelfast yfir mannúðarástandinu í Gaza.“ Það að vera manneskja, segir hún, felur í sér að „hafa samkennd með fórnarlömbum beggja.“

 

Konur sem leiðtogar umbreytingar

Sem rektor við opinberan háskóla verður Maroun fyrirmynd og rödd sem getur haft víðtæk áhrif. Um 45% nemenda í Háskólanum í Haifa eru arabískir borgarar, og hún sér hlutverk skólans í ljósi þess: sem hreyfiafl félagslegs réttlætis og framdráttar fyrir minnihlutahópa.

 

Því tekur hún afstöðu gegn þeirri sniðgöngu sem sumir erlendir háskólar hafa gripið til, með því að slíta tengsl við ísraelska fræðastofnanir vegna hernaðarátaka í Gaza.  „Sniðganga hjálpar engum,“ segir hún. „Sérstaklega ekki fræðileg sniðganga, því ísraelskur fræðiheimur er að gera ótrúlega hluti til að styrkja Araba og auka félagslegan hreyfanleika þeirra.“ Þvert á móti telur hún að samstarf og samtal sé leiðin áfram:  „Erlendir háskólar ættu að eiga beint samstarf við ísraelska háskóla – til að styrkja frjálslyndu öflin innan samfélagsins.“

 

Heimild: [Vatican News – Election of first Arab rector a ‘message of hope’ for Israel](https://www.vaticannews.va/en/world/news/2025-04/mouna-maroun-first-arab-rector-haifa-gaza-conflict-church.html)

 

Dr. Peter Navarro og kenningar hans

Dr. Peter Navarro sem nú er í heimsfréttunum vegna ágreinings við Elon Musk hefur verið mjög gagnrýndur fyrir áherslur sínar í tengslum við alþjóðahyggju og frjáls milliríkjaviðskipti. Hagfræðikenningar hans byggjast að miklu leyti á þeirri hugsun að frjáls viðskipti séu ekki alltaf hagkvæm fyrir öll ríki og að þau geti haft neikvæð áhrif á innlenda framleiðslu, sérstaklega þegar þau eru ójöfn á milli landa.

Navarro er mjög andsnúinn þeirri hugmynd að frjáls viðskipti leiði alltaf til hagkvæmni og hefur bent á að það geti í raun skaðað hagsmuni þjóðar þegar viðskipti við ákveðin lönd (svo sem Kína) eru ójöfn. Hann telur að mörg ríkja hafi orðið fyrir efnahagslegum skaða vegna þess að þau hafi ekki lagt nægjanlega áherslu á að verja innlenda atvinnu og verndað sína framleiðslu gegn óheftum innflutningi, sem hefur leitt til þess að sum iðnaðarlönd, sérstaklega Bandaríkin, hafa glatað störfum í mörgum geirum.

Í bókum sínum, svo sem Death by China og Crouching Tiger, beinir Navarro mjög harðri gagnrýni að kínverskum stjórnvöldum og hvernig þau hafa nýtt sér frjáls viðskipti til að ná yfirhöndinni á alþjóðavísu. Hann heldur því fram að kínversk efnahagsstefna hafi verið ósanngjörn og að hún hafi verið knúin áfram af ríkisáætlunum sem hafi skaðað efnahagslíf annarra landa. Með því að stuðla að meira sjálfstæði og sjálfbærni innanlands heldur Navarro því fram að Bandaríkin ættu að nýta sér tolla og viðskiptaaðgerðir til að verja innlenda framleiðslu eins og nú hefur orðið raunin. 

Hugmyndir Navarro eru oft skilgreindar sem "hagræn þjóðernishyggja" þar sem áhersla er lögð á verndun innlendra vinnumarkaða og framleiðslu, og það að draga úr frjálsum viðskiptum þegar þau eru óhagstæð. Þetta ber í bága við hefðbundna alþjóðahyggju sem leggur áherslu á frjáls viðskipti milli landa.

Heimsviðskipti: Frá fræðilegri hagkvæmni til raunhæfs jafnvægis

Í áratugi hefur heimsviðskiptakerfið byggst á þeirri hugmynd að sérhæfing og frjáls viðskipti leiði til mestrar hagkvæmni. Lönd framleiða það sem þau gera best og flytja inn það sem önnur lönd framleiða ódýrar. Neytendur græða – verðin lækka, úrvalið eykst og hagkerfin stækka. En þessi heimsmynd er að breytast – og með henni vakna nýjar spurningar um hverjir njóta góðs af kerfinu og hverjir bera áhættuna.

Þegar reynir á
Í hagfræðikenningum er gert ráð fyrir að vörur flæði frjálst, án mikils kostnaðar, milli landa. En í raunveruleikanum þurfa vörur að komast yfir höf, fjöll og landamæri – og það kostar. Hækkandi flutningskostnaður, ótryggar skipaleiðir og pólitísk óvissa draga úr þeirri hagkvæmni sem kenningin boðaði. Og þegar heimsfaraldur skellur á, stríð brýst út eða náttúruhamfarir lama innviði, kemur í ljós hve brothætt þetta kerfi langra birgðalína getur orðið.

Brothættar birgðakeðjur og áhætta
Heimsviðskipti snúast ekki lengur bara um lægsta verð. Þegar bílaframleiðandi í Þýskalandi þarf að loka verksmiðju vegna þess að örflögur frá Taívan komast ekki yfir hafið, eða þegar verð á hveiti hækkar vegna innrásar í Úkraínu, þá verður ljóst að öryggi skiptir jafn miklu máli og hagkvæmni. Fyrirtæki og ríki eru farin að spyrja sig: Er betra að borga aðeins meira og vita að varan kemst til skila? Þessi hugsun hefur fætt hugtök eins og „friend-shoring“, þar sem lönd velja að eiga viðskipti við vinaþjóðir, eða „reshoring“, þar sem framleiðsla er flutt aftur heim.

Þekking sem hverfur og samfélög sem veikjast
Þegar framleiðsla flyst úr landi, flytjast ekki aðeins störf – heldur líka þekking. Tæknikunnátta og hæfni sem tekið hefur áratugi að byggja upp getur gufað upp á fáum árum. Skólakerfið hættir að þjálfa fólk fyrir störf sem eru ekki lengur til. Og þegar komið er að því að endurreisa greinar sem áður voru lífæð samfélaga, vantar ekki aðeins tæki og tól – heldur líka fólk sem kann til verka. Það eru þá samfélögin sjálf sem súpa seyðið af ofurfrelsinu með atvinnuleysi, aukinni óvissu og vaxandi misskiptingu.

Hverjir hagnast mest?
Það er óumdeilt að frjáls heimsviðskipti hafa fært mörgum betri lífskjör. En spurningin er: Hverjir hagnast mest? Svarið er oft: Alþjóðlegir fjármagnseigendur, hlutabréfaeigendur og stórfyrirtæki hafa hagnast gríðarlega á því að geta flutt framleiðslu þangað sem kostnaður er lægstur. Þeir sem vinna störfin – hvort sem það eru saumakonur í Bangladess, starfsmenn vöruhúsa í Evrópu eða iðnaðarmenn sem misstu vinnuna í Miðvesturríkjum Bandaríkjanna – hafa sjaldnast notið þess arðs sem frjálst flæði framleiðslu og peninga hefur skapað. Og þegar þekking flyst burt og störf glatast, þá eru það helst heimamenn sem súpa seyðið.

Ný hugsun um jafnvægi
Við lifum nú á tímum þar sem heimsviðskipti þurfa að taka mið af fleiri þáttum en áður. Flutningskostnaður, áhætta í birgðakeðjum, þekkingarflótti og valdatengsl skipta öllu máli. En einnig verður að spyrja: Hver fær ávinninginn – og hver ber áhættuna? Frjáls viðskipti eru ekki að hverfa – heldur þurfa þau að verða meðvituð, sanngjörn og félagslega ábyrg. Heimurinn er að færa sig frá blindri hagkvæmni í átt að öruggari og réttlátari skipan. Og í stað þess að spyrja: „Hver getur gert þetta ódýrast?“ er sífellt oftar spurt: „Hver getur gert þetta af ábyrgð – og með framtíðina í huga?“

Geta verndartollar bjargað innlendum iðnaði og fagþekkingu?

Fyrirtækið Kambar, sem sérhæfði sig í framleiðslu fyrir byggingariðnað, hefur nýlega farið í þrot. Samkvæmt frétt Morgunblaðsins ([sjá viðtengda frétt]) missa 70 manns vinnuna. Þetta er mikið áfall fyrir starfsmenn þess og fyrir iðnaðinn á Suðurlandi, þar sem áður var blómlegur framleiðsluiðnaður en hefur nú dregist saman. Aðstæður sem þessar kalla á alvarlega umræðu um nauðsyn þess að vernda innlendan iðnað og styrkja atvinnulíf landsbyggðarinnar.

Áður voru á Suðurlandi fjölmargar trésmiðjur og iðnaðarframleiðsla sem skilaði samfélaginu mikilvægum störfum. Nú virðist hins vegar sem stjórnvöld séu áhugalaus um að viðhalda þessum greinum og leyfa erlendri samkeppni, sem stundum nýtur niðurgreiðslna í heimalöndum sínum, að ryðja innlendum framleiðendum af markaði. Það er ekki einungis efnahagslegt vandamál heldur einnig samfélagslegt, þar sem störf glatast og fólk neyðist til að leita að atvinnu annars staðar. Með þessu og álíka gjaldþrotum tapast ekki aðeins störf heldur einnig dýrmæt fagþekking sem er mikilvægt að varðveita hér á landi.

Eins og oft hefur komið fram í umræðunni um verndartolla, getur hækkun tolla á innfluttar vörur hjálpað innlendum framleiðendum að keppa við ódýran innflutning. Það er mikilvægt að stjórnvöld grípi í taumana og skapi skilyrði fyrir sjálfbæran innlendan iðnað. Ef ekkert er gert, gæti áframhaldandi lokun fyrirtækja eins og Kamba orðið hluti af stærri þróun þar sem íslenskur iðnaður og framleiðsla molnar hægt og rólega niður.

Samhliða þessu er nauðsynlegt að huga að umhverfisþáttum. Með því að styðja við innlenda framleiðslu dregur úr langflutningum sem valda mikilli kolefnislosun. Það væri bæði hagkvæmt og umhverfisvænt að styrkja innlendan byggingariðnað og efla sjálfbæra framleiðslu úr innlendu hráefni og framleiðslu. 

Vonandi fá allir starfsmenn Kamba vinnu annars staðar, en það breytir ekki þeirri staðreynd að tap á slíkum fyrirtækjum dregur úr fjölbreytni atvinnulífsins og eykur þörf á innflutningi. Atvinnuvegaráðherra og stjórnvöld þurfa að endurskoða stefnu sína og beita sér fyrir því að vernda og efla innlendan iðnað með markvissum aðgerðum.

 

Er neyðarútvarpið okkar tilbúið?

Stefnu stjórnvalda um upplýsingagjöf til almennings á hættutímum þarf að líkindum að uppfæra með tilliti til breyttra aðstæðna. Almannavarnir mælast til dæmis til þess að útvarpstæki með langbylgju sé til taks í tilfelli jarðskjálfta og í þriggja daga viðbúnaðarkassa Rauða krossins er mælt með að  útvarpstæki sé hluti búnaðarins. Staðan er samt þannig að stjórnvöld hafa látið undir höfuð leggjast að uppfæra útvarpskerfið í stafrænar en samt langdrægar útsendingar og hafa nú þegar tekið gamla langbylgjukerfið úr notkun! FM kerfið í bland við Iridium eða Starlink sem RÚV mælir með er nú undir nýrri ógn sem er rof á netsambandi en nýlegar álagsprófanir leiddu í ljós að ef netsamband gegnum sæstrengi rofnar þá er aðeins hægt að halda úti nauðsynlegustu starfsemi. Þetta þýðir í raun að bæði FM kerfið, sem fær tengingu sína í gegnum netsamband, og Starlink/Iridium kerfin verða gagnslaus því þótt samband náist með þessum tækjum í gegnum gervihnött þá ná þau takmörkuðu sambandi við landið, til að sækja upplýsingar til almannavarna svo dæmi sé tekið, ef ógnir um rof á sæstrengjum raungerast. Um GSM/4G kerfið þarf ekki að fjölyrða, það dettur út um leið og ljósleiðarar innanlands rofna. 

DRM - langdrægt stafrænt kerfi

Meðan FM kerfið krefst nú um eða yfir 230 senda víðs vegar um landið, væri hægt að tryggja öryggisútvarp með aðeins 2–4 sendum með DRM kerfinu. DRM gæti staðið sjálfstætt óháð nettengingu með því að endurvarpa sjálfu sér, líkt og gert var í tilfelli langbylgjunnar á árum áður*. Innbyggt neyðarviðvörunarkerfi DRM (EWF) tryggir að útvarpstæki taki á móti neyðarboðum, jafnvel þótt á þeim sé slökkt eða stillt á aðra rás. Slík viðvörun getur innihaldið hljóð, texta og jafnvel myndrænar leiðbeiningar. Auk þess gætu þéttbýlissvæði notið góðs af DRM sendingu á hærri tíðni, svokölluðu DRM+ sem býður upp á betri hljóðgæði og þjónustu.

Á tímum netváar og náttúruhamfara, hvers vegna erum við ekki þegar búin að taka upp öryggisvæna, hagkvæma og framtíðarmiðaða lausn eins og DRM?

--

* Á árum áður fékk endurvarpsstöðin á Eiðum útvarpsmerkið í gegnum öflugt langbylgjuviðtæki sem stillt var á sendistöðina á Vatnsendahæð. 

Mynd byggð á frétt RÚV: https://www.ruv.is/frettir/innlent/2025-03-31-truflun-a-utsendingum-i-uppsveitum-arnessyslu-440174/