Staða íslenskunnar: Tími til aðgerða er runninn upp!

Margvísleg teikn eru á lofti um að staða íslensku sé að veikjast, ekki síst í höfuðborginni þar sem alþjóðavæðingin verður sífellt sýnilegri. Nú er svo komið að sumt starfsfólk verslunar og þjónustu hérlendis getur ekki og reynir heldur ekki að tjá sig á íslensku.

Í Íslenskri málstefnu 2021-2030 er sérstaklega tekið á þessu áhyggjuefni og á bls. 40 segir:

„Talin var ástæða til að spyrna við fæti svo íslenska missti ekki svið eða umdæmi yfir til ensku og annarra erlendra mála. Á undanförnum árum hafa áhrif þessa verið skýrust í tengslum við mikla uppbyggingu í ferðaþjónustu og aukna aðsókn erlendra ferðamanna. Til að bregðast við þessari þróun og rétta hlut íslensku er ekki rétt að feta veg boða og banna. Finna þarf jákvæðar leiðir til úrbóta og hvetja fyrirtæki og styðja eftir föngum til þess að fylgja málstefnu sem tryggir stöðu íslensku á öllum sviðum atvinnulífsins.“

Sú þróun að vinnuveitendur taki ekki ábyrgð á að starfsfólk þeirra sé ófært að tjá sig á íslensku, kemur ekki á óvart í ljósi alþjóðavæðingarinnar. Íslenska málstefnan hvetur í þessu sambandi til jákvæðrar nálgunar og stuðnings við fyrirtæki. En vísbendingar eru um að sú aðferðafræði beri ekki nægan árangur.

Að ráða starfsfólk sem ekki getur tjáð sig á lögboðnu samskiptamáli landsins, íslenskunni, til þjónustu við almenning, er sérkennilegt, en í raun og veru skiljanlegt í ljósi þess að afleiðingar fyrir vinnuveitandann eru engar. Því þyrfti að styrkja málstefnuna, hugsanlega með lagabreytingu ef nauðsyn krefur.

Vinnuveitandi sem ræður starfsfólk sem talar erlent tungumál ætti að bera einhverja ábyrgð á því að hjálpa því til að læra íslensku. Fyrir 30 árum var það heilmikið mál en í dag, með tilkomu tölvu- og fjarskiptatækni, ætti að vera hægt að finna ráð til að koma því við.

Algengt er t.d. að fólk æfi sig í tungumálum með tungumálaöppum og nú hefur gervigreindin bæst við verkfærakistu þeirra sem vilja kenna eða læra tungumál. Vinnuveitendur búa því við gerbreyttar aðstæður frá því sem áður var og ættu að geta gefið starfsfólki leyfi til að æfa sig á vinnutíma þangað til viðkomandi væri kominn með nægilega færni til að halda uppi samskiptum á íslensku.

Endurbirtur en lítillega breyttur pistill frá 16.11.2024: https://ragnargeir.blog.is/blog/ragnargeir/entry/2307944

Íslendingar eftirbátar Eista

Athugasemdir

[Helga Dögg Sverrisdóttir, 19.3.2025 kl. 16:00]

Í mörgum grunnskólum þurfa kennarar að senda vikupóst á ensku til foreldra útlenskra barna. Halda að þeim sér gerður greiði. Á sumum heimilum skilja foreldrar ekki einu sinni ensku.

Það ætti að banna kennurum þetta. Eiga að skrifa á íslensku og þá geta þeir sem skilja hana ekki fengið gervigreindina til að þýða yfir á sitt mál. Hugsanlega myndi læðast inn eitt og eitt orð á íslensku. 

Maður sér það líka á heimasíðum skóla, verið að elta útlenskuna.

[Ragnar Geir Brynjólfsson, 19.3.2025 kl. 18:40]

Takk fyrir innlitið Helga. Já, þetta er sannarlega vandrataður vegur, og það kemur æ betur í ljós að það skortir skýrari leikreglur frá stjórnvöldum. Ef við látum þetta reka áfram á reiðanum og beitum þeim aðferðum sem hingað til hefur verið notast við, er hætt við að enska festi sig í sessi sem annað samskiptamál hérlendis, líkt og raunin er t.d. á Filippseyjum þar sem enska er orðin samofin daglegu lífi og opinberum samskiptum á kostnað móðurmálsins og mállýskum þess.

Við sjáum einnig þróun í þessa átt í Skandinavíu, sérstaklega í ákveðnum atvinnugreinum. Í tækni- og vísindageiranum, háskólasamfélaginu og stórum alþjóðlegum fyrirtækjum hefur enska víða tekið yfir sem aðalmál í fundum, samskiptum og skjalagerð. Í sumum tilfellum hafa háskólar jafnvel hætt að bjóða upp á meistara- og doktorsnám á móðurmálinu og gert ensku að sjálfgefnu kennslumáli. Þetta dregur smám saman úr vægi þjóðtungunnar í faglegu umhverfi og hefur áhrif á orðaforða og notkun móðurmálsins í samfélaginu almennt.

Á Íslandi hefur svipuð þróun átt sér stað. Samkvæmt rannsókn Súsönnu Bjargar Vilhjálmsdóttur, doktorsnema í ensku við Háskóla Íslands, hefur notkun ensku sem kennslumáls aukist verulega á efri stigum grunnskóla og í framhaldsskólum. Þó þetta sé skiljanlegt þegar kemur að því að læra ákveðin fög á æðri skólastigum þá gilda að líkindum önnur lögmál þegar kemur að almennum samskiptum í verslun og þjónustu.

Ef við viljum tryggja sterka stöðu íslenskunnar til framtíðar, þarf að móta ákveðnari og skýrari stefnu og bregðast við áður en þessi þróun verður óafturkræf.