Þegar öryggismál verða að gríni: Kaldhæðni og varnarumræða á Íslandi

Umræða um öryggismál á Íslandi hefur oft verið lituð af kaldhæðni og háði, bæði í pólitískri orðræðu og fjölmiðlum. Þetta á sér djúpar rætur í þeirri sérstöðu Íslands að vera eina NATO-ríkið án eigin herafla, sem hefur gert umræðuna um varnir landsins sérstaklega viðkvæma og aðlaðandi skotmark fyrir grín. Í gegnum árin hefur þessi tilhneiging gjarnan leitt til þess að alvarleg öryggismál hafi verið gerð að gamanmáli fremur en tekin til rökstuddrar umræðu.

Sögulega séð má sjá dæmi um þetta í fjölmiðlum og almennri umræðu, þar sem varnarviðvera Bandaríkjanna og hlutverk Íslands í NATO voru gjarnan höfð að skotspæni.   Kaldhæðni og háð var notað til að gera lítið úr umræðu um öryggismál, og oft hefur verið stillt upp útúrsnúningum til að forðast alvarlega umræðu um raunverulegar varnaráskoranir landsins. Líklegt er að rekja megi þessa hefð til þeirra átakastjórnmála sem urðu hérlendis vegna Kalda stríðsins og vina þeirrar tíðar Kremlverja hér á landi. Hernaðarandstæðingar og síðar hópur sem kennir sig við frið virðist síðan hafa verið sáttur við að taka við þessum vafasama arfi.  

Á meðan slíkt grín var oft skemmtilegt og beitti gagnrýnu sjónarhorni, þá hafði það einnig áhrif á almenna skynjun öryggismála, þar sem málefnaleg umræða um varnir landsins varð síður tekin alvarlega. Segja má að herbragð þeirra sem stóðu að undirróðrinum hafi heppnast. Eftirbragð grínsins var að hluta til sætt en að hluta beiskt. Hinar bitru afleiðingar eru þær að varla er hægt að minnast á öryggismál án þess að tipla á tánum. Hinar sætu afleiðingar, auk nokkurra góðra hlátra,  eru að ég minnist þess að hernaðarandstæðingar og sumir aðrir gáfu út tónlist með nokkrum áheyrilegum sönglögum sem sum hver hljóma enn í minningunni - öll með vönduðum íslenskum textum að sjálfsögðu.  

Þessi kaldhæðna nálgun hefur haldist fram á okkar daga og birtist enn í orðræðu stjórnmálamanna og fjölmiðla. Þegar rætt er um nauðsyn þess að Ísland auki þátttöku sína í öryggissamstarfi, bæti varnir sínar eða taki þátt í sameiginlegum viðbúnaði NATO, er umræðunni enn þann dag í dag svarað með fáránlegum samlíkingum eða öfgakenndum útúrsnúningum. Nýlegt dæmi um þetta sást þegar rökum um að efla öryggismál var svarað með kaldhæðni um að þá væri líka skynsamlegt að efla innlenda amfetamínframleiðslu – augljóst dæmi um "reductio ad absurdum" röksemdafærslu, þar sem reynt er að gera umræðuna hlægilega í stað þess að takast á við hana af yfirvegun.

Afleiðing þessarar nálgunar er sú að Ísland á oft erfitt með að eiga upplýsta og raunsæja umræðu um eigin öryggismál. Með breyttu öryggisástandi í Evrópu og aukinni áherslu á norðurslóðir hefur mikilvægi öryggissamstarfs Íslands aukist til muna. Er kannski kominn tími til að nálgast þessi mál af meiri alvöru og ábyrgð í stað þess að grínast með þau í burtu?

 

Athugasemdir

[Lárus Ingi Guðmundsson, 4.3.2025 kl. 12:38]

það má benda viðkomandi á það, að einu ríkin sem að hafa ráðist á Island er NATO OG Esb ríkin sjálf. 

Önuur ríki hafa látið islendinga eiga sig og seinast þegar að það var ráðist á landið, af hálfu Nato ríkanna, að þá var það árið 2008. 

I viðbót við það, að þá var þetta banka hrun aldrei nein tilviljun, heldur var hryðuverka árás á landið að gera. Árið 2000 þá byrjaði isl viðfærður við Esb um inngöngu með Össu skarphéðinss i fararbroddi, island var gjaldþrota 8 árum seinna ,, !!!!  Það var örugglega ekki tilviljun, heldur um skipulagðar aðgerðir um að ræða. 

það er talað um vina og frænd þjóðir ,, þetta hjal er BARNA SKAPUR. 

Það er engin vinur í raun. 

Norski Oliustjóðurinn og norski lifeyrissoðurinn voru stærsti i að SKORT SELJA SKULDA TRYGGINGAR Á ISL BANKA KERFIÐ FYRIR 2088. 

Baðir heyra undir seðlabankann. Norski seðlabankin var nefnilega sá sem að ætlaði sér að græða hvað mest á hruni landsins. 

þetta sýnir að islendingar lifa í sjálfslekkingu, og hafa einhvern veginn náð að telja sér trú um það að ÖLL DYRISN I SKÓGINUM SÉU VINIR. 

þegar að kemur að varnarmálum landsins, að þá er það þannig, að engar þóðir hafa ráðist a landið nema Nato þjóðirnar í gegnum tíðina, sem eru einu þjóðirnar sem hafa ´raðist á island og ekki skeytt neinu á þeim tima, þvi að ísland er algerlega ÓVARIÐ FYRIR NATO OG ESB ELÍTUNNI SJÁLFRI. !!!!!!!!!

Þeir sem að hafa hinsvegar hlupið undir bagga með isl á þessum slæmum timum að þá eru það Russasr sem að hafa komið hlaupandi og reynt að stöðva ofbeldið gegn þjóðinni og þeir eru bunir að gera það marg oft. 

Hver á að vernda island fyrir Nato og Esb ???

Fram að þessu að þa hafa það verið Russneskja þjóðin sem að hefur gert það og gipið í taumanna. 

kv

LIG

[Ragnar Geir Brynjólfsson, 4.3.2025 kl. 13:48]

Takk fyrir athugasemdina, Lárus Ingi. Það er óumdeilanlegt að efnahagshrunið 2008 hafði mikil áhrif á Ísland og leiddi til alþjóðlegra átaka á fjármálasviðinu, sérstaklega í samskiptum við Bretland og Holland vegna Icesave-deilunnar. Hins vegar er túlkun þín á atburðunum ekki studd af viðurkenndum rannsóknum eða gögnum.

Varðandi öryggismál Íslands er rétt að Ísland hefur sérstöðu innan NATO sem ríki án eigin herafla, en varnarsamstarf okkar hefur verið hluti af breiðari stefnu um öryggi í Norður-Atlantshafi. Þó gagnrýni á hlutverk NATO og ESB sé eðlileg í opnum lýðræðislegum umræðum, þá eru fá dæmi sem styðja þá skoðun að þessi bandalög eða einstakar þjóðir innan þeirra hafi beint hernaðarlegu ofbeldi gegn Íslandi. 

Sú skoðun að Rússland hafi í raun gegnt hlutverki verndara Íslands stenst hins vegar enga sögulega greiningu. Rússland hefur aldrei haft beinar varnarlegar skuldbindingar gagnvart Íslandi, né gripið til aðgerða í þágu öryggis landsins. Þvert á móti hafa rússnesk hernaðarumsvif í norðurslóðum kallað á aukinn viðbúnað meðal vesturveldanna, sem Ísland hefur átt í samstarfi við.

Það er mikilvægt að ræða þessi mál með yfirvegun og greiningu á sögulegum gögnum, fremur en með tilgátum sem eiga sér takmarkaða stoð. Þakka þér fyrir að taka þátt í umræðunni. Mikilvægt er að við sem þjóð ræðum þessi mál á málefnalegum grunni.

[Ásgrímur Hartmannsson, 4.3.2025 kl. 18:34]

Landhelgisgæzlan er látin sitja á hakanum, og vitfyrringarnir tala um að stofna her.

Enginn er hugsandi, ekki á neinu leveli.

[Ragnar Geir Brynjólfsson, 4.3.2025 kl. 20:22]

Takk fyrir innlitið Ásgrímur. Það er alveg rétt að Landhelgisgæslan gegnir mikilvægu hlutverki í öryggismálum Íslands og hefur lengi verið vanfjármögnuð. Hins vegar er umræða um öryggi landsins ekki bundin við eitt úrræði eða eina stofnun. Spurningin er hvort og hvernig Ísland ætti að efla viðbragðsgetu sína í takt við breytt öryggisástand í heiminum. Það er ekki endilega annaðhvort/eða - að styðja betur við Landhelgisgæsluna útilokar ekki að ræða aðrar lausnir. Í stað þess að afskrifa alla umræðu sem vitfirringu væri áhugavert að heyra hvaða lausnir þú teldir raunhæfar?

[Ásgrímur Hartmannsson, 4.3.2025 kl. 21:05]

Hver er ógnin?

Í raun sýnist mér helsta ógnin felast í því að íslensk stjórnvöld eignist her.  Því liði er ekkert treystandi.

Viltu landvörn?  Eithvað sem gagnast gegn theoretískri geimveru-innrás?

Militia.  2A eins og kaninn hefur.  Kostar ríkið ekkert, er algerlega í sjálfboðavinnu, fullkomlega óútreiknanlegt, alltaf til taks.

Vandinn: ríkið tresytir fólkinu ekki.

[Ragnar Geir Brynjólfsson, 5.3.2025 kl. 06:26]

Ógnir í öryggismálum eru sjaldnast einfaldar eða fastmótaðar. Þær geta verið allt frá hefðbundnum hernaðarlegum ógnum sem Ísland stendur ekki utan við sem hluti NATO til netárása, upplýsingaóreiðu og efnahagslegs þrýstings frá erlendum ríkjum. Ísland er staðsett á lykilsvæði í Norður-Atlantshafi, sem hefur vaxandi strategíska þýðingu. Það að vera herlaust þýðir ekki að landið sé áhugalaust skotmark, heldur kallar það á samstarf og skynsamlega varnarskipulagningu. Ógnir eru venjulega greindar í áhættumati og slíkar skýrslur hafa verið gefnar út fyrir Ísland. Varla lítur þú svo á að öryggi Íslands sé algjörlega ógnarlaust og ef svo er, á hverju byggist það mat?

Vantraust á stjórnvöld er vissulega eitthvað sem fólk hefur rætt í ýmsu samhengi, en öryggismál snúast ekki bara um stjórnvöld heldur um samfélagið í heild. Margir myndu eflaust deila með þér efasemdum um stofnun íslensks hers, en spurningin er þá: Hvaða raunhæfu leiðir sérð þú til að tryggja öryggi landsins í nútímanum?

Sjálfboðaliðasveitir (militia) hafa vissulega sögulega fyrirmyndir, en slíkt kerfi hefur alvarlegar áskoranir. Skipulag, aga og samhæfingu vantar oft, sem getur leitt til óáreiðanleika í aðgerðum. Lagaleg ábyrgð er óskýr, og hætta er á misnotkun. Ísland er hluti af alþjóðlegu varnarsamstarfi, þar sem formleg skipan og ábyrgðarsvið eru nauðsynleg. Að auki er spurning hvernig slíkar sveitir ættu að fjármagna sig og við hvaða reglur þær ættu að búa. Því er vafasamt að militia sé raunhæf lausn fyrir íslenskt öryggi. Hvernig myndir þú sjá slíkt útfært hér á landi?

[Grímur Kjartansson, 5.3.2025 kl. 09:46]

Menn keppast um að tala um breytta heimsmynd því Trump er í Hvíta húsinu

en hann verður þar bara í 4 ár 

svo hvað á að gera við alla þessa hernaðarfjárestingu á Íslandi og í Evrópu eftir 4 ár?

[Ragnar Geir Brynjólfsson, 5.3.2025 kl. 12:27]

Sæll Grímur, takk fyrir innlitið og athugasemdina. 

Breytt heimsmynd er að líkindum ekki bundin við eina forsetatíð í Bandaríkjunum. Öryggisáskoranir í Evrópu og á norðurslóðum hafa þróast yfir lengri tíma, óháð einstökum stjórnmálamönnum. Stríðið í Úkraínu, aukin hernaðarumsvif Rússlands og veikari öryggistryggingar frá Bandaríkjunum gagnvart Nató kalla á endurmat varna. Trump-stefnan er ekki ný af nálinni heldur endurvakin einangrunarhyggja sem hafði mikil áhrif fyrir síðustu heimsstyrjöld. Þótt hann hverfi úr embætti er ekki víst að Bandaríkin hverfi aftur alfarið til fyrri stefnu. Þá skiptir þróunin í Rússlandi jafnvel enn meira máli.

Hvað varðar spurningu þína þá er ljóst að Ísland þarf öryggisviðbúnað sem getur betur, en hægt er í dag, tekist á við "venjulegar" ógnir, þ.e. náttúruvá án þess að þurfa utanaðkomandi bjargir. Það væri hægt að byrja á að byggja upp mun betra viðbragð við þeim ógnum en til staðar eru í dag. Póst- og símamálastofnun hefur t.d. lengi mælt með auknu öryggi ljósleiðara en það gengur hægt að byggja upp innviðina. Þetta sáum við t.d. í illviðrum þessa vetrar. Þarna gæti verið tækifæri til öryggisuppbyggingar.

Einnig er að verða ljóst að til að takast á við langtíma náttúruvá eins og raunin hefur orðið á Reykjanesi þá er hæpið að reiða sig til lengri tíma á þjónustu björgunarsveita og sjálfboðastarfa. 

Með þessu móti væri verið að horfa til framtíðar. 

[Grímur Kjartansson, 5.3.2025 kl. 15:12]

1 Stríðið í Úkraínu - Trump ætlar að koma á friði. Þar er hann ekki bara a bulla

2 Hvar hafa rússar aukið hernaðarumsvif nema í Úkraínu - er þetta ekki bara áróður hergagnaramleiðenda

3 Pendúllinn sveiflast og nú var hann með Trump því fólk var orðið leitt á WOKE og fleiru - en pendúllinn mun sveiflast aftur og ef til vill verða herstöðvarnar á Miðnesheiði og víðar endureistar að fullu

4 Flestir björgunarsveitarmenn eru þar af hugsjón ef starfsemi þeirra yrði tengd við hernaðarbrölt eða ef aðrir fara á borgað fyrir það sama og þeir eru að gera þá hverfa þeir líklega hratt frá sveitunum

[Ragnar Geir Brynjólfsson, 5.3.2025 kl. 15:36]

1. Það er óvíst hvernig Trump hyggst koma á friði í Úkraínu og hvort sú lausn yrði ásættanleg fyrir Úkraínumenn sjálfa. Friður sem byggir á afsali lands eða auðlinda myndi skapa hættulegt fordæmi.

2. Aukin hernaðarumsvif Rússlands hafa síðustu ár ekki aðeins sést í Úkraínu, heldur einnig í Eystrasalti og í Miðausturlöndum, sem hafa kallað á aukinn viðbúnað Vesturlanda. 

3. Það er rétt að stjórnmálastefnur sveiflast, en lönd þurfa að byggja öryggisstefnu sína á langtímahugsun fremur en skammtímasveiflum.

4. Hlutverk björgunarsveita er mikilvægt, en öryggisviðbúnaður í víðari skilningi felur í sér fleiri þætti. Það að byggja upp viðbúnað gegn stóráföllum þýðir ekki að björgunarsveitir verði hernaðarlegar stofnanir.

Vert er að taka fram að málefni pistilsins var ekki að tala fyrir hervæðingu heldur um mikilvægi umræðu um öryggismál. Hvað næstu skref varðar þarf væntanlega að styðjast við víðtækt áhættumat. Eðlilegt fyrsta skref væri því að vinna slíkt heildstætt mat áður en teknar eru ákvarðanir um stefnu.

[Ásgrímur Hartmannsson, 5.3.2025 kl. 17:46]

*Ógnir í öryggismálum eru sjaldnast einfaldar eða fastmótaðar. Þær geta verið allt frá hefðbundnum hernaðarlegum ógnum sem Ísland stendur ekki utan við sem hluti NATO til netárása, upplýsingaóreiðu og efnahagslegs þrýstings frá erlendum ríkjum.

Okkar "upplýsingaóreiða" stafar frá okkar eigin ríki, gegnum RÚV.

Svo það vandamál verður best leyst með því að hætta bara að hlusta á RÚV.

Allur efnahagslegur þrýstingur hefur hingað til verið beint eða óbeint orsakaður af Íslenska ríkinu.  Ekki að frumkvæði annarra.

Fólk virðist vilja hafa það þannig.

*Ísland er staðsett á lykilsvæði í Norður-Atlantshafi, sem hefur vaxandi strategíska þýðingu. Það að vera herlaust þýðir ekki að landið sé áhugalaust skotmark, heldur kallar það á samstarf og skynsamlega varnarskipulagningu.

Þess vegna er nú kaninn hérna.  Sá eini sem hefu bolmagn til einhverra umsvifa á þessari stærðargráðu.

Langt fyrir ofan okkar þyngdarflokk.

*Vantraust á stjórnvöld er vissulega eitthvað sem fólk hefur rætt í ýmsu samhengi, en öryggismál snúast ekki bara um stjórnvöld heldur um samfélagið í heild.

NKVD, Rauðu Khmerarnir, STASI...

Evrópa virðist vera að stefna í þá átt.  Samfélagið í heild virðist ekki átta sig á þessu. 

*Sjálfboðaliðasveitir (militia) hafa vissulega sögulega fyrirmyndir, en slíkt kerfi hefur alvarlegar áskoranir. Skipulag, aga og samhæfingu vantar oft, sem getur leitt til óáreiðanleika í aðgerðum.

Þessir "gallar" orsaka það að torvelt verður að senda slíkt gengi til þess að troða illskair við menn í öðrum heimsálfum.  Þeir einfaldlega kunna ekki á fallbysurnar, skilja ekki chain of command og alt það shit.

*Lagaleg ábyrgð er óskýr, og hætta er á misnotkun.

Við getum auðveldlega stolið "castle doctrine" lögunum af kananum. Hefur gefist vonum framar þar, þó fólk sem er hrætt við ryksugur og getur ekki lagt vegi segi annað.

*Að auki er spurning hvernig slíkar sveitir ættu að fjármagna sig...

Bring your own gun.

*Hvernig myndir þú sjá slíkt útfært hér á landi?

Fyrst þurfum vð að ala fólk upp til þess að líta á sjálfsvörn sem skyldu. Komum á þjóðernishyggju - sniðugt getur verið að breyta fánalögunum til þess að menn fáirt til þess að flagga.  Svo gefum við öllum kost á að fjárfesta í einhverjum NATO compatible vopnum. Svona ef menn þyrftu að starfa með her.

Svo gengur fólk bara sjálfala með þetta.  eir sem hafa áhuga verða betri, aðrir ekki. þeir sem hafa ekki áhuga taka ekki þátt og verða þá ekki fyrir.

Einfalt.

Líkur á stríði eru ansi litlar, svo líkurnar á að þetta verði nokkkurntíma vandamál eru hverfandi.

[Ragnar Geir Brynjólfsson, 7.3.2025 kl. 06:57]

Takk fyrir athugasemdirnar. Umræður eru sjaldnast einsleitar og það er styrkur þeirra að ólík sjónarhorn fá að koma fram.

Það eru ástæður fyrir því að fá ríki treysta lengur á almennan vopnaburð sem grunn að varnarstefnu sinni þó sögulega sé hægt eflaust hægt að finna dæmi um slíkt. Í löndum þar sem slíkt hefur verið reynt, eins og í Bandaríkjunum, hefur verið mikil umræða um öryggisáhættu, vegna slysa, misnotkunar og skotárása í skólum og á almenning. Vopnaeign í almennum höndum tryggir ekki endilega öfluga varnargetu heldur getur skapað innanlandsógnir ef ekki fylgir ströng lagaumgjörð, eftirlit, þjálfun og ábyrgð.

Ættjarðarást er góð og gild en þjóðernishyggja getur verið vandmeðfarin. Saga Evrópu sýnir að þegar þjóðernishyggja er notuð sem drifkraftur fyrir hervæðingu getur það haft neikvæðar afleiðingar. Frekar en að horfa á sjálfsvörn sem persónulega skyldu almennings, hefur reynslan sýnt að öryggismál eru best leyst með faglegri nálgun, þar sem samhæfð stjórnun, skýr ábyrgð og yfirveguð stefnumótun ráða för.

Að auki má benda á að NATO-samhæfð vopn eru ekki eitthvað sem fólk "fjárfestir í" eins neysluvöru. Þau krefjast þjálfunar, viðhalds og lagaumgjarðar sem tryggir að þau séu notuð á ábyrgan hátt. Varnarmál snúast ekki aðeins um að eiga vopn heldur um að hafa skýra og framkvæmanlega áætlun um hvort þeirra er þörf, hvernig þeim er beitt, af hverjum og við hvaða aðstæður.

Líkur á stríði eru vonandi litlar, en öryggisstefna snýst um langtímahugsun. Það er mikilvægt að hafa opna og gagnrýna umræðu um þessi mál, og ég þakka öllum hér fyrir að leggja sitt af mörkum.