Gætu talstöðvar komið sér vel þegar innviðir netsambands bregðast?

Gamall Grímseyingur sagði mér þá sögu að eitt sinn þegar kona var í barnsnauð í eynni var róið eftir hjálp. Eftir margra klukkustunda róður til lands var læknir sóttur og síðan róið til baka. En þegar í eyna var komið var konan látin. Þetta breyttist þegar talstöðin kom í eyna; þá var hægt að kalla til lands og stytta viðbragðstíma til muna. Þessi saga felur í sér lexíu hvað varðar hið mikla traust sem nútíminn ber til innviða sem byggja á netsambandi því eins og þróunin hefur verið síðustu ár er allt traust sett á netsambandið en hvað gerist ef það rofnar?

Það kemur æ betur í ljós að stöðugt netsamband er ekki jafn sjálfsagt og talið hefur verið, ekki einungis vegna ytri ógna sem steðja að sæstrengjum, heldur reynist oft og tíðum vera áskorun hérlendis að halda uppi netsambandi vegna erfiðra náttúruaðstæðna, einkum yfir háveturinn. Illviðri, þar á meðal ísing hafa valdið skemmdum á rafmagnslínum, sem hafa haft bein áhrif á heimili og atvinnurekstur. Slíkar truflanir gætu einnig leitt til þess að FM-öryggisútvarpssendingar og GSM-farsímasamband detti út í þeim tilfellum þar sem netsamband er lykillinn að gagnasamskiptum þessara innviða. 

Nýlegt dæmi er atvik sem varð á Grenivík 20. janúar síðastliðinn, þegar síma- og netsamband rofnaði fyrripart dags vegna bilunar í stofntengingu. Svipað atvik varð einnig á Skagaströnd í síðasta mánuði þegar ljósleiðarinn slitnaði í vatnavöxtum. Þetta olli því að netsamband lagðist af og farsímasamband varð mjög takmarkað. Sveitarstjórinn á Skagaströnd lýsti ástandinu þannig: „Það sem gerist þegar þetta á sér stað er að það verður bara almannahættuástand á Skagaströnd.“ Hún nefndi jafnframt að núverandi lausnir, eins og að keyra á milli gatna með Tetrastöð, væru langt frá því að vera viðunandi. Þótt Tetra-kerfið sé almennt sjálfstætt, getur það orðið fyrir áhrifum ef stærri hlutar innviða þess bregðast. Þetta beinir athyglinni að því hvort ástæða sé til að kanna varaleiðir, þar á meðal VHF-talstöðvakerfið.

Kostnaður við uppbyggingu netsambandsinnviða og áskoranir tengdar fjármögnun gera því miður ólíklegt að ástandið batni mikið á landsvísu í náinni framtíð. Þrátt fyrir að umbætur hafi lengi verið til umræðu, miðar framkvæmdum hægt. Þegar, en ekki ef, netsamband bregst er líklega skárra að fara ekki nema um það bil 30 ár aftur í tímann, til tíma talstöðvanna heldur en að fara yfir 100 ár til baka inn í fortíðina eins og hún var án fjarskipta. Ég læt því Almannavörnum í té þá vinsamlegu ábendingu að kanna hvort ástæða sé til að uppfæra og bæta í leiðbeiningar til íbúa á þessum svæðum og jafnvel víðar. Slíkar leiðbeiningar gætu hugsanlega innihaldið upplýsingar um varaleiðir, varaafl, Starlink gervihnattakerfið, talstöðvar eða annað sem sérfræðingar telja að geti orðið fólki til liðveislu í aðstæðum sem þessum. 

https://www.mbl.is/frettir/innlent/2025/01/20/allt_samband_uti_sem_stendur/

https://nyr.ruv.is/frettir/innlent/2025-01-20-vidgerd-a-ljosleidaranum-til-grenivikur-langt-komin-433595

https://nyr.ruv.is/frettir/innlent/2024-12-09-alvarleg-fjarskiptabilun-thegar-ljosleidari-rofnadi-vid-skagastrond-430575

Hagkvæmari og öruggari framtíð í útvarpssendingum

Ríkisútvarpið (RÚV) hefur nú þegar hætt langbylgjusendingum og treystir á FM-kerfið fyrir öryggisútsendingar. Fyrir þá sem búa á afskekktum svæðum hefur RÚV jafnframt mælt með lausnum eins og Starlink, sem byggir á gervihnattatengingu. Þó þessar ákvarðanir virðist byggðar á sparnaði og uppfærslu á eldri kerfum, ætti að kanna betur stafrænar útvarpslausnir eins og Digital Radio Mondiale (DRM), sem bjóða upp á bæði hagkvæmni og meiri áreiðanleika. Með DRM er einnig hægt að senda sérstök neyðarboð, eitthvað sem FM og gervihnattalausnir geta ekki veitt með sama öryggi. Með færri sendum, minni viðhaldsþörf og minni orkunotkun gæti RÚV sparað stórfé árlega.

FM-dreifikerfið samanstendur af yfir 230 sendum um land allt, sem tryggir góða þjónustu í þéttbýli. En í dreifbýli og á afskekktum svæðum er oft erfitt að tryggja viðunandi móttöku. Þetta ásamt fjölda FM sendanna kallar á mikið eftirlit, viðhaldsvinnu og mikla orkunotkun með tilheyrandi rekstrarkostnaði. Þrátt fyrir þessa viðleitni eru svæði þar sem FM næst ekki.

RÚV hefur vísað til Starlink sem valkosts fyrir þá sem ekki ná FM merkinu. Starlink, sem er gervihnattanettenging, krefst dýrs búnaðar og áskriftar. Lausnin er háð stöðugu rafmagni, sem getur brugðist í neyðartilvikum eins og óveðrum eða rafmagnsleysi. Þetta skapar aukinn kostnað fyrir notendur og dregur úr aðgengi fyrir þá sem þurfa hugsanlega mest á þjónustunni að halda.

Með DRM30 sem byggir á stafrænni dreifingu á langbylgju eða miðbylgju væri hægt að reka útvarpsdreifingu með 2–4 sendum, sem næði til alls landsins. Þetta myndi leiða til mikils sparnaðar í viðhaldi og orkunotkun. Auk þess gætu þéttbýlissvæði notið góðs af DRM sendingu á hærri tíðni, svokölluðu DRM+ sem býður upp á betri hljóðgæði og þjónustu.

DRM er ekki háð nettengingu eða áskriftarþjónustu. Í stað þess er það sjálfbært kerfi sem getur tryggt útvarpsdreifingu óháð truflunum á netsambandi. Innbyggt neyðarviðvörunarkerfi DRM (EWF) tryggir að útvarpstæki taki sjálfkrafa á móti neyðarboðskap, jafnvel þótt á þeim sé slökkt eða stillt á aðra rás. Slík viðvörun getur innihaldið hljóð, texta og jafnvel myndrænar leiðbeiningar.

DRM-útvarpstæki eru fáanleg á hagkvæmu verði, t.d. á AliExpress. Það þarf ekki áskrift, og notendur geta einfaldlega keypt tækið einu sinni eins og hefðbundin útvarpstæki. DRM-tæki fyrir bíla eru einnig fáanleg. Indverski bílamarkaðurinn hefur t.d. innleitt stafrænt útvarp á tiltölulega skömmum tíma, með yfir 6 milljónir nýrra bíla búna DRM stafrænum útvarpsmóttakara í lok síðasta árs. Þetta væri að líkindum hægt að framkvæma hérlendis með góðum undirbúningi. 

DRM er framtíðin í útvarpsdreifingu fyrir Ísland. Með hagkvæmni, sjálfbærni og innbyggðu neyðarviðvörunarkerfi bætir það öryggi og þjónustu RÚV við landsmenn. Þó FM/Starlink sé áhugaverð lausn, hentar hún ekki vegna kostnaðar, viðhaldsþarfar og óáreiðanleika í neyðartilvikum.

Til að tryggja farsæla yfirfærslu ætti RÚV að innleiða DRM með upplýsingaherferð, stuðningi við notendur og samhliða útsendingum í einhver ár til að aðlaga almenning að breytingunni. Með þessari nálgun myndi RÚV ekki aðeins spara peninga heldur einnig styrkja hlutverk sitt sem almannavarnamiðill fyrir íslenska þjóð.

Erindi sent inn á Samráðsgátt: https://island.is/samradsgatt/mal/3886

Langbylgjan þagnar

Um nokkurra daga skeið hefur ekki heyrst nein sending frá langbylgjusendinum að Gufuskálum sem hefur sent út á 189 khz tíðni. Engin frétt þess efnis finnst á vef Rúv, þar eru allar fréttir um langbylgju ársgamlar eða eldri. Þetta er athyglisvert í ljósi þess að Ríkisútvarpið hefur byggt á þessari tækni frá upphafi. 

Við öryggishlutverkinu eiga að taka um 230 FM sendar dreifðir víðs vegar um landið. Það fyrirkomulag hefur samt þá annmarka að ná ekki sömu dreifingu útvarpsmerkisins um okkar fjöllótta land.

Nú hefur verið rætt um að bæta meiri fjármunum í öryggismál en gert hefur verið vegna ýmissa ógna. Í þessu tilliti er ekki hægt að horfa framhjá því að langbylgjan er án hliðstæðu þegar kemur að því að dreifa öryggisboðum. Langdrægni hennar verður ekki mætt á neinn sambærilegan hátt, hvorki með FM sendum né kerfum sem byggja á netsambandi. Raunar er ofurtrú nútímans á netsambandi byggð á sandi því það sýnir sig æ ofan í æ að á meðal þess fyrsta sem fer þegar vá ber að dyrum er einmitt netsamband með öllum sínum þægilegheitum, hvort sem þau heita 4G, 5G eða GSM.  

Sú leið hefur því miður ekki verið farin að uppfæra langbylgjumerkið í stafrænar útsendingar, sem eru með þeim hætti að hægt er að nýta gömlu sendana áfram en með minni orkuþörf. Sérstaklega er þetta miður því í dag er fáanlegt sérhannað kerfi fyrir langdrægni og neyðarboð á langbylgju eða miðbylgju svokallað DRM. 

Yfirburðir Digital Radio Mondiale (DRM) yfir hefðbundið FM-útvarp

Digital Radio Mondiale (DRM) er fjölhæfur stafrænn staðall sem hefur marga kosti umfram hefðbundið FM-útvarp. Hann býður upp á betri hljóðgæði og aukna fjölbreytni í þjónustu, sem gerir hann að kjörnum valkosti fyrir nútíma útsendingar. 

Staðallinn skiptist í DRM og DRM+. Munurinn felst í því tíðnisviði og notkunarmöguleikum sem hvor tækni er hönnuð fyrir:

DRM

• Er hannaður fyrir AM tíðnisviðin (Langbylgju, Miðbylgju og Stuttbylgju).
• DRM á langdrægnisviðinu nýtir AM- og SW-tíðnir til að ná til víðáttumikilla svæða. Þetta er sérstaklega gagnlegt fyrir dreifbýli eða alþjóðlegar útsendingar þar sem langdrægni er nauðsynleg til að ná til margra hlustenda og getur þjónað stórum svæðum með góðri orkunýtingu. 

DRM+

• Er hannaður fyrir FM tíðnisviðið (Band II) og býður upp á stafræna útvarpssendingu innan hefðbundinna FM tíðna.
• Með DRM+ nást hljóðgæði á FM-tíðnisviðinu, sem jafnast á við stafrænar tónlistarþjónustur. Þetta tryggir að hlustendur fá tært stereo hljóð án suðs eða truflana, ólíkt hefðbundnu FM-kerfi.
• Hefur svipaða eiginleika og DRM, s.s. neyðarvirkni en er sérstaklega sniðinn fyrir svæði þar sem FM er nú þegar í notkun.

FM-kerfið (Frequency Modulation) sem RÚV byggir núverandi öryggiskerfi sitt á, er hliðrænt (analog) útvarpskerfi. Það hefur verið í notkun síðan á fjórða áratugnum (erlendis) og byggir á því að breyta tíðni burðarbylgjunnar (carrier wave) í samræmi við hljóðmerkið. Þessi hliðræna tækni hefur þann kost að skila góðum hljóðgæðum innan skamms radíuss frá sendinum, en er háð truflunum og hefur takmarkaðan rásafjölda miðað við stafrænar útvarpslausnir eins og DAB+ eða DRM.

DRM gerir kleift að senda margar rásir á einni tíðni og birta upplýsingar eins og texta og myndir á skjáum tækja. Þessi eiginleiki gerir útsendingar meira upplýsandi og skemmtilegri fyrir hlustendur. Neyðarvirkni DRM (Emergency Warning Functionality, EWF) býður upp á neyðarboð á textaformi. Að auki notar DRM minni orku en FM, sem gerir útsendingar umhverfisvænni og hagkvæmari til langs tíma litið. Með þessum eiginleikum sameinar DRM gott hljóð og langdrægni.

Norðurlöndin hafa einbeitt sér að DAB+ tækni í stað DRM eða DRM+ fyrir stafræna útvarpsuppbyggingu. Í Noregi hefur verið lögð áhersla á að úrelda FM-kerfið og skipta yfir í DAB+ fyrir landsútvarp. Á sama tíma hafa Svíþjóð og Danmörk einnig haldið sig við DAB+ sem sína aðalstafrænu útvarpstækni.

Áhersla þessara landa á DAB+ er m.a. vegna þess að hún býður upp á fjölbreyttari rásir og notkunargildi á þéttbýlum svæðum. DRM hefur hins vegar verið vinsælt í öðrum löndum fyrir langdrægni og einstaka eiginleika eins og álagsstýringu og neyðarviðvaranir, sem gæti mögulega haft notagildi á afskekktari svæðum í norðurhluta Skandinavíu.

Val á milli þessara kerfa ræðst af landfræðilegum og markaðstengdum þáttum.

 

Langbylgjan er án hliðstæðu

Atvikið þegar hluti farsímakerfisins datt út, sem gerði ómögulegt fyrir fólk að hringja í 112, ásamt sambandsleysi í Tetra-kerfinu, sýnir að mikilvægt er að bæta í fjarskiptakerfið og viðhalda því vel. Þetta og fleiri öryggisatvik á undanförnum árum varpa ljósi á þörfina á að styrkja burðarkerfi netsambandsins og prófa þau reglulega til að tryggja öryggi.

Þá er ekki aðeins mikilvægt að efla netsamband, GSM og Tetra kerfin, heldur getur einnig þurft að viðhalda eldri fjarskiptakerfum sem eiga sér ekki hliðstæðu. Sem dæmi má nefna langbylgjuútsendingar Ríkisútvarpsins, sem stuðla að því að upplýsingar, t.d. fregnir af náttúruvá, berist yfir langar vegalengdir þrátt fyrir landfræðilegar hindranir á borð við fjöll eða fjallgarða.

Því miður virðist sem stjórnvöld hafi leyft þessu mikilvæga öryggiskerfi að úreldast. Ríkisútvarpið hefur í staðinn lagt áherslu á FM kerfið, sem notar rúmlega 230 senda til að ná til mikilvægra landsvæða. Hins vegar hafa FM sendingar takmarkaða drægni og missa samband þegar fjallgarðar skyggja á útsendinguna.

Stafrænar útsendingar á langbylgju eða miðbylgju, t.d. með DRM (Digital Radio Mondiale), gætu tryggt útvarpssamband á öllu landinu með fáum sendum. Með DRM er hægt að nota gömlu sendana áfram með viðbótar tölvubúnaði. Kostirnir eru að þetta fyrirkomulag krefst minni raforku en heldur sömu langdrægni og gerir mögulegt að senda textaskilaboð ásamt hljóði.

Viðamiklar prófanir og vettvangstilraunir hafa verið framkvæmdar víða um heim undanfarin ár á þessum útsendingum. Niðurstöðurnar staðfesta að DRM, bæði á AM og VHF/FM tíðnisviðunum, virkar vel og hægt er að innleiða kerfið til að mæta fjölbreyttum kröfum í alls kyns aðstæðum

 

„Mjög alvarlegur atburður“

Færa má langbylgjuna yfir á miðbylgju (AM)

Hægt væri að færa langbylgjusendingarnar yfir á miðbylgju (AM). Flest útvarpsviðtæki eru með þeim möguleika enn þann dag í dag. Miðbylgjusendingarnar eru að vísu ekki jafn langdrægar og langbylgjan en til að mæta því mætti e.t.v. auka afl sendanna. Að líkindum er ekki dýrt að breyta Gufuskálasendinum sem og þeim á Eiðum því aðeins þarf að breyta tíðni útsendingarinnar. Síðar mætti svo athuga að bæta við tveim AM sendum í viðbót, einum á Suðurlandi og einum á Norðurlandi. Líklega er hægt að fá svona búnað notaðan í dag, þar sem margar stöðvar eru að skipta yfir í stafrænt. 

Sjá einnig blogg mitt um málefni langbylgjunnar frá árinu 2008: http://ragnargeir.blog.is/blog/ragnargeir/entry/687892/ 
Yfirlit yfir önnur blogg mín um Ríkisútvarpið: http://ragnargeir.blog.is/blog/ragnargeir/category/1661/ 

Langbylgjan nauðsynleg landsmönnum

Framtíð langbylgjuútvarpsins?

Vægi útvarps sem fjölmiðils fer síst minnkandi þrátt fyrir samkeppnina við sjónvarpið og netið. Markaðurinn fyrir útvarpsviðtæki er yfirfullur af prýðilegum AM/FM tækjum og margir símar eða tónspilarar innihalda FM útvarpstæki. 

Útvarpsviðtæki sem bjóða upp á móttöku á langbylgju eru samt sjaldséðari en áður þrátt fyrir að þannig tæki séu enn fáanleg.  Aukið hlutfall viðtækja án langbylgju dregur úr öryggishlutverki  langbylgjustöðvanna.  Ný öryggistækni svo sem SMS sendingar munu líklega bætast við í flóru öryggistækja án þess að draga úr vægi dreifikerfis fjölmiðlanna en í því neti er og verður útvarpið nauðsynlegur þáttur. 

Annað hvort þarf að gera kröfu um að innflutt útvarpsviðtæki séu með langbylgju eða þá að útsendingar verði fluttar af langbylgju yfir á miðbylgju (AM). Fyrri kosturinn er ekki góður því hann myndi skerða valkosti íslenskra neytenda. Hinn síðari er skárri en þá þyrfti líklega að fjölga sendistöðvum um tvær, auk þess að endurnýja tækjakost Gufuskála og Eiða. 

Fleiri pistlar um sama efni:
http://ragnargeir.blog.is/blog/ragnargeir/entry/1066057/
http://ragnargeir.blog.is/blog/ragnargeir/entry/1053046/

Framtíðarfyrirkomulag almannaútvarps þarf að hugsa frá grunni

Stjórn RÚV virðist ekki gera sér grein fyrir því að grundvöll almannaútvarpsins á Íslandi þarf að hugsa upp á nýtt. Með núverandi fyrirkomulagi tekst almannaútvarpinu ekki að rækja lýðræðislegt öryggishlutverk sitt, ég bendi á pistlana Ljósvakinn og lýðræðið,  Um hlutverk ríkisvaldsins: Hvernig á að þekkja svanasöng stofnunar? , Framtíðin í ljósvakamálum, og Fjölmiðlarnir, nú þarf að endurræsa, Nú er lag fyrir stjórnvöld að jafna hlut allra ljósvakastöðva, Aðalbjörg Sigurðardóttir um RÚV 1944 og Amy Goodman - orð í tíma töluð í og fyrir RÚV til að nefna nokkra. Fyrir hrun gerðist það ítrekað og það gerist enn að ráðamenn fái að mæta og verja sjónarmið sín gegn spurningum aðeins eins viðmælanda. Einn viðmælandi getur að sjálfsögðu aldrei komið í staðinn fyrir hóp fréttamanna sem ættu að fá að taka leiðtogann á beinið.  Fákeppni á fjölmiðlamarkaði hlýtur alltaf að stuðla að lýðræðislegum sofandahætti, menningalegri fábreytni og elítustjórn. Líkur benda til að önnur öryggissjónarmið með starfsemi RÚV séu einnig ekki nógu traust, sjá pistlana Um öryggishlutverkið og langdrægni sendinga,og  Óviðunandi frammistaða RÚV í óveðrinu á Austurlandi. Ýmislegt bendir einnig til að menningarleg markmið með starfsemi RÚV hafi ekki náðst á undanförnum árum, sjá pistlana Menningarlegt sjálfstæði landsbyggðarinnar er brýnt, Styrkir til fleiri aðila en RÚV stuðla að jafnræði í menningarmálum, Hlúa þarf betur að hljóðrituðum menningararfi, og RÚV - menningarleg Maginotlína til að nefna nokkra. 

Það sem þarf er ný sýn, ný hugsun sem byggir á jafnræði ljósvakamiðla, menningarlegri fjölbreytni og menningarlegu sjálfstæði landsbyggðarinnar sem og uppfærðri áætlun hvað varðar öryggishlutverkið. 

Eðlisbreyting á starfsemi RÚV

RÚV: Um öryggishlutverkið og langdrægni sendinga

Í októberlok 2008 bloggaði ég um öryggishlutverk RÚV og varpaði fram þeirri hugmynd að heppilegt gæti verið að koma á fót fjórum miðbylgjusendum, einum í hverjum landsfjórðungi. Tengill á þessa færslu er hér: Er öryggishlutverk RÚV fyrir borð borið? Þegar ég skrifaði þetta var mér ókunnugt um Skjaldarvíkurstöðina í Eyjafirði sem lögð var niður árið 2000 og hafði sent út á miðbylgju frá því 1950. Ég hafði þá heldur ekki lesið ágætan pistil Egils Héðins Bragasonar sem hann skrifaði árið 2005 og fjallar um sama efni: Öryggishlutverk RÚV – eru Akureyringar og Eyfirðingar afskiptir? Ég bendi lesendum hér með á þessa pistla. Frá því þeir voru skrifaðir hefur ekkert breyst hvað varðar stefnumótun um öryggishlutverk né heldur menningarhlutverk RÚV.

 

Útvarp er sígildur fjölmiðill

Þegar bloggflokkar á blog.is eru skoðaðir sést þegar þetta er skrifað að Sjónvarpið er með sinn sérstaka flokk en útvarp er hvergi sjáanlegt. Ég hef þó sent umsjónarmönnum bloggsins póst og bent þeim á að bæta þessum flokki við. Af hverju?

Útvarp á mikið erindi til samtímans þrátt fyrir mikla athygli sjónvarps, kvikmynda og netsins. Þessu valda nokkur atriði:  

1. Útvarpstæki eru tiltölulega ódýr og meðfærileg, a.m.k. miðað við tölvur, vídeótæki og sjónvarpstæki. Þetta hefur þær afleiðingar að útvarpstæki er að finna víða; á heimilum, í bílum, á vinnustöðum, í verslunum og ýmsum stöðum þar sem fólk safnast saman.

2. Það er hægt að hlusta á útvarp þó fólk sé að gera eitthvað annað, svo sem að aka bíl eða vinna eitthvað í höndunum, en þetta er eiginleiki sem vídeó, sjónvarp eða netið búa ekki yfir.

3. Styrkur útvarpsins er hið talaða orð, sem ekki krefst áhorfs og einnig tónlistarflutningur en sjónvarp er ekki nauðsynlegt til að koma tónlist til skila.

Þessi þrjú atriði benda til að útvarp muni um fyrirsjáanlega framtíð verða bæði vinsæll og ómissandi fjölmiðill og snar þáttur menningar okkar eins og verið hefur síðustu 80 ár eða þar um bil. Ég hef því búið til mínar einkamöppur hér á blogginu, eina um útvarp og undirflokkur hennar er um Ríkisútvarpið. Þar má finna hugleiðingar mínar og hugmyndir um útvarp á Íslandi eins og þær hafa verið að þróast og mótast undanfarin tvö ár.