Ofsóknirnar sem áttu að sameina heimsveldið

Á fjórðu öld eftir Krist stendur Rómaveldi á barmi upplausnar. Út á við virðist keisaraveldið enn öflugt – en að innan molnar það undan vantrausti, sundrungu og siðferðilegri örþreytu. Það sem gerist á þessum tíma er saga ríkis sem varð smám saman ófært um að greiða úr eigin vandamálum.

Hernaðarútþensla hafði lengi verið undirstaða tekna ríkisins. Þegar sú útþensla stöðvaðist, hækkuðu skattar en tekjur drógust saman. Herinn var dýr í rekstri og aðalsmenn forðuðust greiðslur. Á sama tíma bjuggu tugir þúsunda rómverskra borgara í ótryggum fjölbýlishúsum, svokölluðum insulae, sem oft voru byggð á mörgum hæðum, án brunavarna eða hreinlætisaðstöðu, sérstaklega þau sem fátækara fólkið bjó í. Þau voru oft upphlaðin í flýti úr lélegum efnum eins og timbri, múrsteinum og kalksteini, og gátu náð upp í sex til átta hæðir. Hrun var ekki óalgengt, stundum með manntjóni.

Húsin voru líka eldfim vegna notkunar opins elds til eldunar, lýsingar og upphitunar, og skortur á brunavörnum gerði það að verkum að eldar gátu breiðst hratt út og eyðilagt heilu hverfin. Keisarinn Áugústus þurfti að setja reglur um hámarkshæð slíkra húsa vegna tíðra hruna og bruna.

Fátækir fengu „brauð og leiki“ – það er að segja ókeypis korn og blóðugar skemmtanir á hringleikavellinum – en enga framtíð. Þetta orðalag kemur frá rómverska skáldinu Juvenalis, sem lýsti hvernig fólkinu var haldið rólegu og uppteknu með úthlutunum og afþreyingu – en svipt djúpum áhrifum á samfélagið.

Á meðan naut yfirstéttin fágætra lífsþæginda: glæsivilla með einkagörðum, baðhúsa, sveitasetra, þjónustufólks og veisluhalda. Klæði þeirra voru jafnvel prýdd purpuraþræði – sem einn og sér gat kostað árstekjur verkamanns. Þeir sem lifðu við slíkar allsnægtir gátu ekki skilið reiði þeirra sem bjuggu í skuggunum á milli húsveggja og brunnpípa.

Keisararnir voru ótraustir í sessi, þeim var gjarnan steypt af stóli eða þeir myrtir af eigin hershöfðingjum. Til að bregðast við þessari óreglu kom Díókletíanus á fót fjórkeisarakerfi (tetrarkíu) árið 293 – tveir „augusti“ og tveir „caesares“ skiptu með sér stjórn ríkisins. Þetta átti að tryggja jafnvægi, en í reynd afhjúpaði það dýpri veikleika. Enginn einn bar ábyrgð – og enginn einn naut trausts.

Dómstólar voru spilltir, oft mútuþægir, og embættismenn þjónuðu hagsmunum valdastétta. Trú almennings á réttlæti og siðferði hafði rofnað. Guðir Rómar höfðu misst aðdráttarafl sitt: fólk sótti í austræn leyndarhyggjutrúarbrögð og leitaði í kristnina sem boðaði von, kærleika og heilagt líf sem boðaði innri tilgang og lífsfyllingu sem var í hróplegri andstöðu við innihaldslausa tilveru lágstétta og hástétta. 

Hugsun Díókletíanusar
Gaius Aurelius Valerius Diocletianus, sem við þekkjum sem Díókletíanus, fæddist um árið 244 í Dalmatíu (í dag hluti af Króatíu). Hann var af lágum stigum, líklega sonur frelsingja, og vann sig upp í gegnum herinn. Hann var klókur stjórnmálamaður og tókst með skipulagi og hörku að koma á tímabundnum stöðugleika í ríkinu eftir margra áratuga óstöðugleika. Hann ríkti sem keisari frá 284 til 305 og lét af völdum sjálfviljugur – það eitt segir sitt um hve frábrugðinn hann var mörgum forverum sínum.

Díókletíanus var ekki ofbeldismaður að upplagi – heldur hugsjónamaður með reglufestu og samræmi að leiðarljósi. Hann taldi að friður og stöðugleiki krefðust sameiginlegrar trúar og hátíða – og að keisaradýrkun væri ekki bara siður, heldur hornsteinn ríkisvaldsins.

Þeir sem neituðu að tilbiðja keisarann voru því í hans augum ekki aðeins trúvillingar – heldur pólitískir afbrotamenn. Kristnir menn höfnuðu keisaradýrkun, játuðu öðrum Drottni og hlýddu samvisku sinni. Þetta var alvarleg ógn, því þeir þoldu refsingar, hlýddu æðra valdi – og voru ekki til í að þegja. Kristnin boðaði ekki aðeins nýjan heim – heldur einnig nýja sjálfsmynd valdsins: Guð sem þjónaði, Guð sem þvoði fætur og dó á krossi. Fyrir keisara sem leit á sig sem guðlegan drottnara, var slíkur boðskapur alvarleg ögrun.

Díókletíanus gerði þau mistök að gera ekki greinarmun á hegðun og hjarta. Hann taldi að ef hegðun væri samræmd, líkt og gert var í hernum, fylgdi hugurinn á eftir. Hann trúði að með því að samræma siði – með ofbeldi ef með þurfti – mætti ná stjórn á hegðun fjöldans, mistök sem margir í hans stöðu hafa því miður endurtekið. Ofsóknirnar voru ekki aðeins trúarlegar – heldur pólitískt skipulagðar. Þær áttu að styrkja ríkisvaldið, skapa einingu gegn „sameiginlegum óvini“, og fæla uppreisnarseggi frá því að hlýða samvisku sinni. Refsingar urðu að sýnikennslu í hörku valdsins.

En valdið sem þar var sýnt, var ekki sterkt – heldur kvíðafullt. Það hræddist hugsun, trú og sjálfstæða samvisku. Og vald sem ber þennan ótta innra með sér – á sér ekki framtíð, að minnsta kosti ekki bjarta eða langa.

Þeir sem áttu að hverfa
Í þessari veröld voru þeir sem neituðu að tilbiðja keisarann dæmdir til dauða. Nafn þeirra mátti ekki lifa. Lík þeirra áttu að hverfa. En einhver mundi. Ein kona safnaði saman líkamsleifunum. Einn páfi festi nöfnin í stein. Eitt samfélag hélt áfram að biðja – og nefna þessi nöfn. Sjá nánar sögu tveggja slíkra manna á kirkjunetinu: https://kirkjunet.blogspot.com/2025/06/hl-marsellinus-og-hl-petur-pislarvottar.html

Athugasemdir

[Wilhelm Emilsson, 2.6.2025 kl. 21:40]

Takk fyrir fínan pistil.

Ég vona að ég fari rétt með það að einn af þessum fjórum, ríkir svo sem fyrsti kristni keisari Rómaveldis, Konstantínus mikli. Svona eru hlutirnir fljótir að breytast.

[Wilhelm Emilsson, 2.6.2025 kl. 22:53]

Ég held að ég hafi farið með rangt mál. Einn af þessum fjórum var pabbi Konstantínusar mikla ef heimildin sem ég las er áreiðanleg.

[Ragnar Geir Brynjólfsson, 3.6.2025 kl. 06:30]

Wilhelm takk fyrir innlitið og áhugaverða athugasemd!

Þú ert á réttri leið þarna - einn af fjórum keisurum fjórkeisarakerfisins var Constantius Chlorus, sem ríkti sem "caesar" í vestri undir Díókletíanusi. Hann var faðir Konstantínusar mikla, sem varð síðar fyrsti kristni keisari Rómaveldis og markaði upphaf nýrrar veraldarsögu með útgáfu Mílanótilskipunarinnar árið 313. Það er kaldhæðnislegt og á vissan hátt stórbrotið að aðeins örfáum árum eftir síðustu miklu ofsóknir Díókletíanusar gegn kristnum, þá tekur sonur eins af tetrörkunum við og snýr valdi Rómaveldis í átt til trúfrelsis og kristni. Það sýnir kannski best að valdið getur reynt að móta samvisku fólks - en það tekst ekki til lengdar.

Takk fyrir að rifja þetta upp!

[Ragnar Geir Brynjólfsson, 3.6.2025 kl. 07:03]

Athyglisvert er að kafa ofan í lífsskilyrði fátækra í rómverskum fjölbýlishúsum, insulae. Þessi hús, sem oft risu fjórar til átta hæðir, voru ekki aðeins þröng og óhentug - heldur beinlínis hættuleg. Eldstæði í íbúðunum voru yfirleitt einföld, opinn eldur á steinbekk eða í leirpotti, án skorsteina eða reykháfs. Reykurinn átti að leita út um opinn glugga eða hurð, sem oft dugði skammt.

Það þýddi að inniloft varð óheilnæmt og eldhætta mikil. Þar sem neðri hæðir voru frekar uppteknar af verslunum og dýrari íbúðum, sátu fátækir ofar - þar sem erfitt var að komast út ef kviknaði í. Brunavarnir voru engar, og þegar eldur kviknaði gátu hann og reykurinn breiðst upp um hæðirnar með skelfilegum afleiðingum.

Þess vegna var insulae ekki aðeins tákn um félagslega stöðu - heldur einnig um þá áhættu sem fátæktin fól í sér í bókstaflegum skilningi: að brenna inni á eigin heimili.

Aðgangur að vatni og salernisaðstöðu í insulae fjölbýlishúsum Rómar var afar bágborið, sérstaklega frá efri hæðum. Flestir íbúar höfðu engin einkanot af vatni - þeir sóttu vatn niður í götu í vatnsbrunna eða gosbrunna sem voru tengdir vatnsleiðslum borgarinnar. Þeir sem bjuggu á neðri hæðum eða í betri íbúðum gátu stundum fengið vatn úr leiðslu inn í hús.

Salernisaðstaðan var sameiginleg og oftast staðsett niður við götuna eða á baklóðum. Þetta voru einfaldir útikamrar með steinbekk og vatnsrennu sem skolaði úr - þegar vatn var til. Á efri hæðum höfðu fátækari íbúar oft ekki einu sinni slíka aðstöðu, og þá var gripið til potta eða íláta sem voru svo tæmd út um glugga - oft með hættu fyrir vegfarendur.

Róm hafði vissulega þróað frárennsliskerfi (eins og Cloaca Maxima), en það náði ekki að þjóna öllum og alls ekki öllum í insulae. Þessar aðstæður stuðluðu að sjúkdómum og óheilbrigði, og endurspegla félagslegan mismun jafn sterkt og purpuralitir yfirstéttarinnar.

[Wilhelm Emilsson, 3.6.2025 kl. 16:06]

Takk kærlega fyrir svörin, Ragnar Geir.

Þú skrifar: "Það er kaldhæðnislegt og á vissan hátt stórbrotið að aðeins örfáum árum eftir síðustu miklu ofsóknir Díókletíanusar gegn kristnum, þá tekur sonur eins af tetrörkunum við og snýr valdi Rómaveldis í átt til trúfrelsis og kristni." Ég var einmitt að hugsa á svipuðum nótum.

Og takk fyrir upplýsingarnar um lífshætti Rómverja, sérstaklega þeirra efnaminni. Hreinlæti og pípulagnir skipta máli!  Ég las eftirfarandi á vefsíðu pipulagninga fyrirtækis: 

The complex plumbing system ensured that the Roman Empire did not suffer the same fate as many other civilizations. Drought and a lack of safe drinking water have led to the downfall of at least 10 nations or civilizations, including the Old Kingdom of ancient Egypt and the Maya civilization. Rome’s ingenuity and engineering prowess saved its people from similar fates and likely contributed to the empire’s nearly 1,500-year existence.

[Ragnar Geir Brynjólfsson, 3.6.2025 kl. 18:11]

Wilhelm - takk fyrir athyglisverðar vangaveltur. 

Þú nefnir afar mikilvægt atriði: Fráveitukerfi Rómverja sem endurspeglaði tæknilega getu. Verkfræðikunnátta þeirra var einstök og brautryðjandi. Vatnsveitukerfi, skolplagnir, hitalagnir og steyputækni (sem nú hefur verið rannsökuð) gerðu þeim kleift að byggja upp borgarsamfélög sem mörg hver stóðu í aldir.

Það má segja að þessi verklegi stöðugleiki, ásamt hugmyndum um "pax romana" og "civitas", hafi haldið heimsveldinu gangandi lengur en mörg önnur menningarsamfélög héldu velli. 

[Ragnar Geir Brynjólfsson, 3.6.2025 kl. 20:38]

 

Réttlæti eftir stétt - og ögrun kristninnar

Í þessu sambandi má ekki gleyma Rómarréttinum en hann var ekki hlutlaus. Lögin gerðu greinarmun á ríkum og fátækum, frjálsum og ófrjálsum, karli og konu, borgara og útlendingi. 

Í kringum árið 212 e.Kr. gaf keisarinn Caracalla út Edictum de civitate, sem veitti öllum frjálsum mönnum í ríkinu rómverskan borgararétt. En jafnrétti á pappír þýddi ekki réttlæti í framkvæmd. Mismunun hélt áfram - og stéttaskipting var samofin öllum stofnunum ríkisins, þar á meðal lögunum sjálfum.

Eitt skýrasta dæmið er praetor peregrinus, sérstakur dómari sem sá um málefni þeirra sem voru ekki rómverskir borgarar. Þeir fengu ekki sama rétt og borgararnir.

Þess vegna var boðskapur kristninnar byltingarkenndur:

"Hér er enginn Gyðingur né Grikki, þræll né frjáls maður, karl né kona. Þér eruð öll eitt í Kristi Jesú" (Gal 3,28)

Þegar kristnir söfnuðir tóku til sín fátæka, sýndu ekkjum og þrælum umhyggju, og játuðu að réttlæti væri ekki byggt á ætt, auði eða borgararétti - þá hófst smám saman rof innan hugmyndagrunns Rómar.

Rómarrétturinn hélt uppi stigveldi stéttaskiptingarinnar, en kristnin braut það upp í framkvæmd. Og þegar slíkur hugsunarháttur nær fótfestu - varð það ekki aðeins óþægilegt fyrir ríkisvaldið. Það varð ólíðandi - að minnsta kosti í huga Díókletíanusar. 

[Wilhelm Emilsson, 3.6.2025 kl. 22:44]

Kærar þakkir fyrir þessar upplýsingar og hugleiðingar um tengsl Rómaveldis og kristninnar. Hugmyndin um að allir séu jafnir fyrir Guði og góðverk frumkristinna manna og kvenna hafði vissulega mikil áhrif á Rómverja. Jafnvel Edward Gibbon, sem er gagnrýndur fyrir að gagnrýna kristni of mikið í hinni frægu bók sinni The History of the Decline and Fall of the Roman Empire bendir á þetta. Ég var að komast að því að Gibbon var kaþólskur um tíma! Hann var líka þingmaður í átta ár en sagði ekki eitt einasta orð.

[Ragnar Geir Brynjólfsson, 4.6.2025 kl. 06:52]

Kærar þakkir, Wilhelm sömuleiðis, fyrir innsæi og áhugaverða umræðu. Þú dregur fram það sem margir líta fram hjá: að hugmyndafræðileg áhrif kristninnar náðu djúpt inn í rót samfélagslegra breytinga í Rómaveldi - og það viðurkenna jafnvel þeir sem teljast efasemdamenn í trúarlegum efnum.

Þú nefnir Edward Gibbon, og það er vel við hæfi. Hann var breskur sagnfræðingur og hugsuður, fæddur árið 1737 og lést 1794 - og lifði því á tímum upplýsingarinnar, þegar trúarleg efahyggja og skynsemistrú voru í hávegum höfð meðal menntamanna í Evrópu. Hann var þekktur fyrir stílfærðan og beittan rithátt, og varð ódauðlegur fyrir stórvirkið:

The History of the Decline and Fall of the Roman Empire (gefið út í sex bindum á árunum 1776-1789)

Í þessu verki, sem varð sígilt þrátt fyrir umdeild sjónarmið, leitar hann að rótum hnignunar Rómaveldis. Hann ræðir áhrif siðferðilegrar hnignunar, pólitísks óróleika - og ekki síst, að mati hans sjálfs, uppgangs kristninnar. Þó sumir telji hann of gagnrýnin á trúna, þá er hann jafnframt heiðarlegur í því að viðurkenna siðferðislegt gildi frumkristinu hreyfingarinnar.

Það er líka áhugavert að Gibbon snerist til kaþólsku í æsku, líklega um tvítugt, og var því sendur til Genfar af föður sínum til að snúa honum aftur til enskrar mótmælendatrúar. Þetta mótaði djúpa gagnrýna afstöðu hans til trúarstofnana - en ekki endilega til trúarinnar sjálfrar. Hann varð síðar þingmaður í neðri deild breska þingsins frá 1774 til 1783 - en hélt aldrei eina einustu ræðu eins og þú minntist á. Hann var fremur einfarinn menntamaður en starfandi stjórnmálamaður.

Í 15. kafla Decline and Fall skrifar Gibbon meðal annars:

"Siðgæði og samhjálp frumkristinna manna varð stoð samfélagsins á tíma hnignunar. Þar sem hefðbundin gildi höfðu rofnað og samfélagið molnaði innan frá, þá boðaði kristnin von, kærleika og siðferðilega ábyrgð."

Þar með viðurkennir Gibbon, þó af varkárni, að kristnin hafði mótandi áhrif á samfélagið, jafnvel þó hann líti með gagnrýni á yfirnáttúrulega þætti trúarinnar.

Það er einmitt þessi siðferðilega sýn sem Díókletíanus og margir í hans stöðu á síðari tímum gátu ekki sætt sig við. Hann - og þeir sjá valdið sem verkfæri til einingar og hlýðni - en kristnin boðaði og boðar að trúarleiðtogar eigi að endurspegla Guð í verkum sínum með því að vera fremstir í þjónustunni, jafnvel "þrælar allra" eins og Jesús sjálfur sagði. Og eins og þú bentir á snerist saga Rómaveldis við skömmu síðar: Konstantínus, sonur eins fjórkeisaranna, samþykkti trúfrelsi - og síðar varð kristnin að ríkistrú.

Þeir sem áttu að hverfa - lifðu áfram í minningu kirkjunnar. Og þeir sem vildu þagga niður í minningu þeirra - gleymdust annað hvort að mestu sjálfir eða þá að þeir eru þekktir vegna illvirkja gagnvart kristnum.

[Ragnar Geir Brynjólfsson, 4.6.2025 kl. 07:52]

Það er athyglisvert að jafnvel lærisveinn Jesú, heilagur Pétur, sem síðar varð leiðtogi frumkristinna manna og fyrsti páfinn, átti erfitt með að skilja og samþykkja hugmyndina um Jesú sem hinn líðandi þjón. Þegar Jesús tilkynnti lærisveinum sínum að hann myndi líða og deyja í Jerúsalem, brást Pétur við með vantrú og sagði: "Guð forði þér frá því, Drottinn, þetta má aldrei fyrir þig koma." Jesús svaraði honum ákveðið: "Vík frá mér, Satan, þú vilt bregða fæti fyrir mig, þú hugsar ekki um það sem Guðs er heldur það sem manna er."

Þessi viðbrögð heilags Péturs endurspegla væntingar margra á þeim tíma um sigursælan Messías sem myndi frelsa Ísrael með valdi. Hins vegar boðaði Jesús annan veg - veg þjónustu, þjáningar og sjálfsfórnar.

Þegar Jesús var handtekinn í grasgarðinum, brást Pétur við með ofbeldi: "Símon Pétur hafði sverð, brá því og hjó til þjóns æðsta prestsins og sneið af honum hægra eyrað".

Annað atvik sem sýnir þennan vanskilning glögglega er þegar Jesús og lærisveinarnir fóru um Samaríu. Þar neitaði þorp að taka á móti þeim vegna þess að þeir voru á leið til Jerúsalem. Þá sögðu Jakob og Jóhannes, sem Jesús hafði kallað "syni þrumunnar":

"Herra, viltu að við bjóðum eldi að koma niður af himni og eyða þeim?"

Jesús brást við með því að ávíta þá og sagði:

"Þér vitið ekki af hverjum anda þér eruð."

Þetta sýnir hvernig Jesús leiðrétti misskilning lærisveinanna og undirstrikaði skýrt að hans leið var ekki leið hefndar eða ofbeldis, heldur leið fyrirgefningar og kærleika.

Þessi dæmi skýra og undirstrika róttækni boðskapar Jesú og hvernig hann ögraði og ögrar enn ríkjandi hugmyndum um vald og réttlæti. Þau sýna einnig hvernig lærisveinarnir þurftu að ganga í gegnum umbreytingu í hugsun sinni til að skilja og fylgja raunverulegri köllun sinni.

Það að höfundar guðspjallanna greina frá þessum atvikum sýna að leið krossins, þ.e. hugmyndin um þjónandi Guð sem leiðir með kærleika og fórnfýsi, í andstöðu við vald og ofbeldi var ekki bara erfið fyrir Díókletíanus keisara heldur alla kristna menn, meira að segja líka hl. Pétur og hl. Jóhannes.

[Wilhelm Emilsson, 4.6.2025 kl. 16:27]

Takk fyrir greinargóða umfjöllun um Gibbon, Rómaveldi og inntak Kristninnar. Sögurnar í Nýja testamenntinu sem þú vitnar í lýsa einmitt togstreituna milli hins mjög svo mannlega--hefndar og viljann til valds--og hinnar fögru og byltingarkenndu leiðar kærleikans. Ég man enn eftir kristinfræðitíma þegar kennarinn talaði um að bjóða fram hinn vangann:

"Þér hafið heyrt að sagt var: Auga fyrir auga og tönn fyrir tönn. En ég segi yður: Rísið ekki gegn þeim sem gerir yður mein. Nei, slái einhver þig á hægri kinn þá bjóð honum einnig hina."

Bekkjarbróðir minn, sem yfirleitt sagði aldrei neitt, svsraði af einlægni: "Ef einhver slær mig þá slæ ég hann til baka." Ég man að á þessu augnabliki áttaði ég mig á því að það er erfitt að vera kennari  

[Ragnar Geir Brynjólfsson, 4.6.2025 kl. 22:19]

 

Kærar þakkir fyrir að deila þessari skemmtilegu sögu, Wilhelm, þú kemur hér inn á mjög mikilvægt atriði í sögu kristinna manna á tímum Rómverja en einnig síðar. 

Annars vegar heyrum við Jesú segja: "Slái einhver þig á hægri kinn, þá bjóð honum einnig hina." (Matt. 5:39) í bókstaflegum skilningi virðist sem hafna eigi sjálfsvörn en það sem átt er við er ákall til rósemi og sáttfýsi.  Það sjáum við, þegar Jesús sjálfur er sleginn í yfirheyrslu, svarar hann ekki með því að bjóða hinn vangann, heldur segir: "Ef ég hef talað rangt, þá sannaðu það; en ef ég hef talað rétt, hvers vegna slærðu mig?" (Jóh. 18:23). Hér býður hann ekki hinn vangann í uppgjöf, heldur krefst réttlætis og ábyrgðar á ofbeldinu.

Þessi tvíþætta afstaða er ekki mótsögn heldur tákn um að kærleikurinn getur tekið á sig mismunandi myndir. Hann getur bæði verið mjúkur og hlýðinn, og um leið staðfastur og óbeygjanlegur gagnvart ranglæti. Það er ekki viðsnúningur frá kærleikanum að krefjast skýringa - heldur afleiðing hans.

Við sjáum samt tilhneigingu til hins fyrri skilnings ekki bara í afstöðu kennarans þíns heldur líka í afstöðu frumkristinna manna. Margir þeirra neituðu að ganga í rómverska herinn, þar sem það fól í sér að sverja keisaranum hollustueið - og jafnvel tilbiðja hann sem guð. Þeir boðuðu að aðeins Kristur væri þeirra Drottinn, og þeir sem héldu fast við þá játningu, jafnvel andspænis dauðanum, sýndu öflugu heimsveldi fram á að engin tortíming dugar gegn hugmynd sem sprettur úr trú og samvisku. Heilagur Maximilian frá Theveste er eitt dæmi um slíka trúfesti - hann neitaði að bera vopn og var drepinn fyrir það árið 295.

Kristnir menn neituðu almennt herþjónustu í rómverska hernum fyrir Mílanótilskipunina árið 313, en tóku síðar þátt í henni - sérstaklega eftir að kristni fékk opinbera stöðu og varð hluti af ríkisvaldinu.

--

En þessi algera áhersla kristindómsins gegn valdbeitingu á sér arftaka í samtímanum. Kvekarar og Vottar Jehóva hafa haft áhrif í anda friðar og ofbeldisleysis. Kvekarar urðu á 17. öld til í Englandi og lögðu ríka áherslu á einfalt líf, sannleika, jafnræði og frið - og neituðu að sverja eiða, ganga í heri eða beita vopnum. Þessi afstaða leiddi til mikilla ofsókna en einnig til þess að margir þeirra flúðu til Nýja heimsins, þar sem þeir meðal annars stofnuðu Pennsylvaníu.

William Penn, sem gaf Pennsylvaníu nafn sitt var kvekari - og í raun einn af helstu leiðtogum og hugsuðum kvekarahreyfingarinnar á 17. öld. Hann fæddist árið 1644, inn í enska aðalsætt, og hlaut vandaða menntun meðal annars við Oxford. Þegar hann snerist til liðs við kvekara, um það bil árið 1666, varð hann fljótt fyrir ofsóknum vegna trúarskoðana sinna. Penn var fangelsaður nokkrum sinnum fyrir að neita að fylgja ríkiskirkjunni og fyrir að boða hugmyndir kvekara um innra ljós og andlega jafnræði allra manna.

Árið 1681 veitti Karl II Englandskonungur honum leyfi til að stofna nýlendu í Norður-Ameríku - bæði sem greiðslu fyrir skuld við föður hans og sem möguleika á að koma á fót samfélagi sem grundvallaðist á trúfrelsi. Penn nefndi nýlenduna Pennsylvania, sem merkir "skógur Penns", og lagði frá upphafi áherslu á friðsamlegt sambýli við indíána, trúfrelsi, jöfnuð og þátttöku almennings í stjórn. Þessi framtíðarsýn hans átti eftir að hafa djúpstæð áhrif á þróun lýðræðislegra hugmynda í Bandaríkjunum.

William Penn er því ekki aðeins táknmynd trúarlegs umburðarlyndis heldur einnig frumkvöðull í stjórnskipunarsögu Vesturlanda. Pennsylvanía varð í reynd fyrsta tilraunin til að setja í framkvæmd þær hugmyndir sem síðar mótuðu bandarísku stjórnarskrána - með rótum sínum í trú kvekara um virðingu, frelsi og frið.

Ein athyglisverð saga tengist bandaríska forsetanum Richard Nixon, sem var alinn upp í kvekarafjölskyldu. Þrátt fyrir að hann hafi síðar vikið frá kvekaralegum áherslum í stjórnmálum sínum, er það táknrænt að forseti veldisins sem háði Víetnamstríð skyldi alast upp við kenningar um frið, þögn og andóf gegn ofbeldi. Fyrir áherslur sínar í Víetnam stríðinu var hann harðlega gagnrýndur af sumum trúbræðrum sínum. 

Vottar Jehóva hafa, líkt og frumkristnir menn, staðið í eldlínu ríkisvalda fyrir þá einu sök að vilja þjóna Guði einum. Í Þýskalandi nasismans neituðu þeir að heilsa með "Heil Hitler", að ganga í herinn og margir þeirra voru teknir af lífi, sendir í fangabúðir eða pyntaðir. Sama saga heldur áfram í Rússlandi samtímans, þar sem yfirvöld hafa úrskurðað trúfélag þeirra ólöglegt, handtekið trúaða, gert eignir upptækar og kveðið upp þunga dóma  ekki vegna vopnaburðar, heldur vegna Biblíutrúar. 

Þetta er kjarni þess sem veldi heimsins hræðist: ekki vopnuð uppreisn, heldur uppreisn í kærleika, þögn sem neitar að ljúga, trúfesti sem neitar að beygja sig -og samviska sem stendur upp jafnvel þegar allt í kring hnígur.