Heitir bærinn Galtastaðir eða Galtarstaðir?

Í tilefni af umræðu og fréttaflutningi af fjarskiptamöstrum sem rísa áttu við bæinn Galtastaði á þessu ári langar mig til að tæpa á helstu atriðum um það sem mér er kunnugt um þetta bæjarnafn. Í öllum þeim fréttum sem ég hef séð í blöðum Suðurlands um málið hefur bærinn alltaf verið nefndur Galtastaðir. Það er í samræmi við málvenju á svæðinu enda kannast enginn hér við að bærinn heiti Galtarstaðir. Í Morgunblaðinu laugard. 25. nóvember 2006 er frétt af möstrunum á baksíðu og í fréttinni er bærinn ítrekað nefndur Galtarstaðir. Mér er málið nokkuð skylt því á þessum bæ átti ég heima frá fæðingu árið 1961 og þangað til 1990. Allan þann tíma var bærinn alltaf nefndur Galtastaðir af heimilisfólkinu og mín fjölskylda hafði komið á bæinn 1926 eða 7. Ekki man ég eftir að neinn af okkar nágrönnum hafi nefnt bæinn öðru nafni. Á kortum af svæðinu og skilti sem komið var upp við bæinn Bár af Gaulverjabæjarhreppi sem áður var stóð Galtastaðir - ekki Galtarstaðir. Í Íslensku fornbréfasafni er til færsla líklega frá 12. eða 13. öld um álftahreiður í landi Galtastaða og sagt að þau tilheyri Gaulverjabæjarkirkju. Ég er ekki með heimildina tiltæka en ég man þetta örugglega. Í þessari heimild er bærinn nefndur Galtastaðir. Í jarðabók Árna Magnússonar er bærinn aftur á móti sagður heita Galtarstaðir. Hvað því veldur er ekki gott að segja, hugsanlega svipaður ókunnugleiki og vart varð hjá Mogganum. Nú væri forvitnilegt hvaða skoðanir lesendur hafa á þessu máli. Er þetta bæjarnafn tilvísun í einhvern galta eða er felur nafnið í sér tilvísun í gölt og hafa heimamenn bara verið svona feimnir að nefna bæinn réttu nafni öll þessi árhundruð? Ég fékk bréf frá Guðmundi Erlingssyni móðurbróður mínum um þetta og birti hér brot úr því með leyfi hans: "Göltur -- Sbr næturgöltur. Orðið galti þýðir líka ' litil heysáta´ og svo finnst mér endilega að galti væri notað um heystabba í heygörðum.

Grýlukvæði Séra Brynjólfs Halldórssonar dáinn 1737.
Úr vísu #67

Árdegis fór hún
á burtu þaðan
gekk svo rakleiðis
að Galtastöðum

Úr vísu #94

Að Galtastöðum
gekk hún snemmendis.

Í Hrafns Sögu Sveinbjarnarsonar er maður nefndur Galti. Mér finnst það vera líklegasta skýringin á nafninu Galtastaðir, sbr Baugstaðir, Egilsstaðir, Torfastaðir, Ragnheiðarstaðir eru allir kenndir við menn. Grýlukvæðið er um Galtastaði austur á Héraði. Norðlendingar greiða lokka við Galtará eða státa af fræðimanni sínum, Guðbrandi Vigfússyni frá Galtardal í Dölum. Sunnlendingar og Austfirðingar eiga sína Galtastaði"

Hverjir munu komast til stjarnanna?

Í októberhefti tímaritsins Sky & Telescope er greint frá því að Andrómeda vetrarbrautin stefni í átt til vetrarbrautar okkar og árekstur sé nær óumflýjanlegur. Spurningin sé aðeins hvenær hann verði [1]. Sem stendur er Andrómeda í um 2,5 milljóna ljósára fjarlægð en hún nálgast okkur með 120 kílómetra á sekúndna hraða (432000 kílómetra á klukkustund) en það er 4800 faldur mesti leyfilegur íslenskur hámarkshraði sem er 90 km. á klukkustund. Hætt er við að í þessu tilfelli dugi ekki að hringja í sýslumanninn.

Lengi hefur verið talið að líftími sólarinnar sé um 10 milljarðar ára og að sá tími sé um það bil hálfnaður. Miðað við þá útreikninga ættu að vera um 5 milljarðar ára eftir af tíma jarðarinnar þangað til hún stiknar vegna hinnar ört stækkandi sólar. Þessar nýju fréttir gætu bent til að tími jarðarinnar verði ef til vill ekki svo langur. Erfitt er að tímasetja áreksturinn nákvæmlega en í greininni eru leiddar líkur að því að fyrsta nánd við Andrómedu verði eftir þrjá milljarða ára. Ef áreksturinn verður ekki þá, þá verður hann trúlega nokkur hundruð milljónum ára síðar. Að lokum munu vetrarbrautirnar renna saman í eina. Við fyrstu nánd munu flóknar þyngdaraflsverkanir þeyta jörðinni framhjá miðju vetrarbrautarinnar. Næturhimininn mun smám saman breytast frá því að sýna tvær nálægar vetrarbrautir sem renna saman, þegar jörðin er langt í burtu frá miðjunni í það að sýna himin alprýddan björtum stjörnum þegar farið er framhjá miðjunni. Hvað gerist nákvæmlega er ómögulegt að segja. Hugsanlega munu þessir ofurkraftar þeyta sólinni út úr vetrarbrautinni en einnig er hugsanlegt að hún hitti fyrir svarthol á þessu ferðalagi sínu og þá er ekki að spyrja að leikslokum. Fjarlægðin milli stjarna í vetrarbrautunum er þó svo mikil að árekstur er ekki líklegasta útkoman.

Þessi pistill birtist í fullri lengd á kirkju.net: [Tengill]

[1] The Great Milky Way Andromeda Collision. John Dubinski. Sky & Telescope. October 2006, bls. 30-36.