Žróun heimsmyndar: Skammtafręšin ögrar skilningi į tķma og rśmi

Skammtafręšin hefur leitt af sér marga undarlega og djśpstęša eiginleika nįttśrunnar sem stangast į viš hefšbundna skynsemi. Einn af žeim er įhrif athugunar į nišurstöšur męlinga. Žetta hugtak hefur lengi veriš umfjöllunarefni vķsindamanna og heimspekinga, žar sem žaš vekur spurningar um hlutverk mešvitundar og ešli raunveruleikans. Ķ žessum pistli veršur fariš yfir hvernig męlingar geta haft įhrif į nišurstöšur ķ skammtafręši, hvernig žetta birtist ķ tilraunum, og hvaša heimspekilegar afleišingar žetta hefur.

Ein af žekktustu tilraununum sem sżnir hvernig athugun hefur įhrif į nišurstöšur er tvöfalda raufartilraunin. Ķ hefšbundinni śtgįfu er ljósi eša rafeindum skotiš ķ gegnum tvęr raufar og skrįšar į skjį aš aftan. Ef engin męling er gerš į žvķ hvaša rauf eindin fór ķ gegnum, myndast bylgjumynstur sem bendir til žess aš eindin hafi hegšaš sér eins og bylgja og fariš ķ gegnum bįšar raufarnar samtķmis. Ef męlitęki er hins vegar sett upp til aš fylgjast meš hvaša rauf eindin fer ķ gegnum, hverfur bylgjumynstriš og viš sjįum agnamynstur – eins og eindin hefši ašeins fariš ķ gegnum eina rauf ķ einu. Žetta bendir til žess aš męlingin sjįlf hafi įhrif į hegšun eindarinnar, sem viršist įkveša sig fyrir annašhvort bylgju- eša agnahegšun eftir žvķ hvort hśn er męld eša ekki.

Ein įhugaverš spurning ķ žessu sambandi er hvort hęgt sé aš kalla fram agnarhegšun bara meš žvķ aš hafa męlitęki til stašar, jafnvel žó enginn skoši nišurstöšurnar. Rannsóknir benda til žess aš žaš skipti ekki mįli hvort mannleg mešvitund komi viš sögu eša ekki – einungis žaš aš męlitękiš hafi skrįš upplżsingar um eindina er nóg til aš rjśfa bylgjueiginleika hennar. Ķ žeirri śtgįfu tilraunarinnar sem nefnd hefur veriš seinkuš valkostagreining "delayed choice quantum eraser" er męling į ferli eindarinnar gerš eftir aš hśn hefur žegar fariš ķ gegnum raufina. Ef męlingar eru framkvęmdar į žann hįtt aš hęgt sé aš įkvarša feril eindarinnar, hverfur bylgjumynstriš, en ef slķkar upplżsingar eru ekki tiltękar, heldur bylgjumynstriš įfram. Žaš viršist eins og eindirnar „viti“ hvort męlingin verši framkvęmd eša ekki og hegši sér ķ samręmi viš žaš. Žetta gefur til kynna aš hegšun žeirra sé óhįš tķma, žar sem męling viršist geta haft įhrif į žaš sem hefur gerst įšur. 

Žetta žżšir aš męlitękiš sjįlft, meš žvķ aš skrį leiš eindarinnar, veldur žvķ aš bylgjufall hennar „hrynur“ og agnamynstur birtist. Žaš er žvķ ekki naušsynlegt aš nokkur skoši gögnin eftir į – skrįningin ein og sér og tilvist męligagnanna nęgir til aš framkalla breytinguna.

Tilraunir hafa veriš framkvęmdar til aš kanna hvort hęgt sé aš „afmį“ męlingarįhrifin meš žvķ aš eyša upplżsingunum um leiš eindarinnar eftir į. Žegar upplżsingarnar eru geymdar, birtist agnamynstur. Žegar upplżsingunum er eytt įšur en hęgt er aš skoša žęr, birtist bylgjumynstriš aftur. Žetta sżnir aš ašgengi aš upplżsingunum skiptir mįli fyrir nišurstöšuna, ekki bara žaš hvort einhver manneskja athugar žęr eša ekki.

Žetta er ótrślega dularfull nišurstaša sem viršist benda til žess aš męlingin sjįlf skipti ekki öllu mįli – heldur skiptir mįli hvort upplżsingarnar séu raunverulega til stašar ķ raunheiminum eša ekki. Žaš er nįnast eins og ögnin "viti" hvort upplżsingar um hegšun hennar séu ašgengilegar eša ekki. Į mešan upplżsingarnar eru tiltękar hefur hśn hegšaš sér eins og ögn - ķ fortķšinni - en žegar upplżsingunum er varanlega eytt hefur hśn hegšaš sér eins og bylgja - ķ fortķšinni. 

Żmsar kenningar hafa veriš settar fram um hvaš valdi žessu. Ein nįlgun telur aš męling sjįlf įkvarši įstand eindarinnar, į mešan ašrar kenningar benda til žess aš hrun bylgjufallsins sé raunverulegt ešlisfręšilegt ferli sem geti veriš hįš žįttum eins og žyngdarafli. Sumir telja aš mešvitund gegni lykilhlutverki ķ męlingum og aš raunveruleikinn mótist af athugun okkar. Önnur nįlgun foršast hugmyndina um hrun bylgjufallsins meš žvķ aš leggja til aš allar mögulegar śtkomur gerist samtķmis ķ mismunandi veruleikum.

Žessar nišurstöšur vekja heimspekilegar spurningar um ešli raunveruleikans. Ef žaš hvernig viš męlum hefur bein įhrif į žaš sem viš męlum, hvaš žżšir žaš žį um ešli tilverunnar? Er raunveruleikinn „óskilgreindur“ žar til męling er gerš? Eša er žaš einfaldlega svo aš męlitęki hafa įhrif į žaš sem žau męla, rétt eins og žegar viš setjum hitamęli ķ vatn og hann breytir ašeins hitastiginu meš nęrveru sinni?

Margar žessara spurninga eru enn umdeildar og hafa hvorki fengiš endanlegt svar frį ešlisfręšingum né heimspekingum. Skammtafręšin heldur įfram aš ögra skilningi okkar į nįttśrunni, en meš tilraunum eins og tvöföldu raufartilrauninni er ljóst aš męlingar spila lykilhlutverk ķ žvķ hvernig raunveruleikinn viršist birtast okkur.

Skammtafręšin ögrar žvķ skilningi okkar į raunveruleikanum į a.m.k. tvennan hįtt. Annars vegar sżnir skammtaflękja/fasaflétta (quantum entanglement) aš tengsl milli agna geti veriš óhįš fjarlęgš, sem brżtur gegn hefšbundnum hugmyndum um rśm (rżmi). Hins vegar sżnir tvöfalda raufartilraunin, sérstaklega ķ śtgįfum meš seinkašri valkostagreiningu (delayed choice quantum eraser), aš męling ķ nśtķš getur įkvaršaš hvernig eind hefur hegšaš sér ķ fortķš. Žetta bendir til žess aš atburšir ķ skammtaheiminum séu ekki endilega bundnir viš lķnulegt orsakasamhengi ķ tķma.

Saman gefa žessir eiginleikar til kynna aš bęši rżmi og tķmi séu ekki eins skżrt afmörkuš og viš höfum vanist ķ klassķskri ešlisfręši. Žeir varpa fram stórum spurningum um hvort raunveruleikinn sé fastmótašur įšur en męling er gerš, eša hvort hann sé einhvers konar opiš kerfi žar sem upplżsingar og athuganir hafa įhrif į žaš sem viš köllum fortķš.

 


« Sķšasta fęrsla

Bęta viš athugasemd

Naušsynlegt er aš skrį sig inn til aš setja inn athugasemd.

Innskrįning

Ath. Vinsamlegast kveikiš į Javascript til aš hefja innskrįningu.

Hafšu samband