,,Komdu sæll og blessaður“

Á undanförnum árum hefur orðið algeng venja að afgreiðslufólk kveðji viðskiptavini með orðunum: „Takk fyrir og eigðu góðan dag.“ Það er kurteis og vingjarnleg kveðja, en hún er dálítið formleg og er einungis bundin við daginn sem er að líða.

Fornar kveðjur með dýpri merkingu
Íslenskar kveðjur fyrr á tímum báru með sér mun víðari og dýpri óskir. Þegar fólk sagði „Vertu sæll/sæl“ eða „Komdu sæll og blessaður“ var í raun verið að óska viðkomandi hamingju, heilla og farsældar til lengri tíma. Orðið „sæll“ merkir einfaldlega „hamingjusamur, heill“ og stendur sem ótímabundin ósk um velfarnað.

Ef orðinu „blessaður“ er bætt við öðlast kveðjan nýjan tón. Í daglegu tali er það hlýlegt og kurteist orð, en frá trúuðum getur það jafnframt verið meðvituð ósk um blessun Guðs. Sá sem fær kveðjuna getur því tekið við henni á þann hátt sem honum þóknast: sem hlýrri kveðju eða einnig á dýpri hátt sem ósk um blessun Guðs.

Fræðilegar heimildir
Á vísindavefnum er bent á að kveðjuorð eins og „heill og sæll“ hafi verið til í íslensku allt frá 17. öld, og jafnvel notuð í fornkvæðum sem ósk um hamingju og farsæld: „Heil og sæl Æsa mey.“ Einnig má finna dæmi um að upphrópanir á borð við „hæ“ hafi verið til þegar á 17. öld, en þær höfðu þá aðra merkingu og hlutverk en í dag. Orðið „halló“ virðist hafa bæst við töluvert síðar, líklega úr dönsku. Þessar upplýsingar sýna að „komdu sæll og blessaður“ er ekki aðeins tilviljunakennd orðatiltæki, heldur hefur það djúpar rætur í menningu og máli.

Vigdís Finnbogadóttir um merkingu kveðjunnar
Fyrrverandi forseti Íslands, frú Vigdís Finnbogadóttir minntist á þetta málefni í viðtali við Fréttablaðið 10. apríl 2010:

„En ég verð nú samt að minnast á hæ hæ og bæ bæ, sem hafa enga merkingu og eru slæm skipti fyrir komdu sæll og blessaður á minn fund. Svo er svo fallegt að segja bara bless.“

Vigdís sagði jafnframt frá því að hún hefði fengið bréf frá tíu ára stúlku á Hólmavík, sem skrifaði henni að hún hefði hætt að nota „hæ og bæ“ en segði í staðinn: „Vertu margblessuð og sæl.“ Í lok bréfsins kvaddi stúlkan forsetann fyrrverandi með orðunum: „Vertu blessuð og lifðu lengi.“ Þessi frásögn sýnir hvernig yngri kynslóðin getur tekið við og haldið áfram gömlum og innihaldsríkum kveðjuorðum, þegar þeim er bent á gildi þeirra.

Lifandi í menningunni
Kveðjan „Komdu sæll og blessaður“ lifir einnig í menningarlegu minni. Í laginu „Ofboðslega frægur“ eftir Stuðmenn birtist þessi kveðja í nýjum og listrænum búningi. Þar verður hún hluti af söng og ljóðlist — og minnir okkur á að þessi orð bera með sér hlýju og tengsl, ekki aðeins kurteisi.

Kveðjur sem ósk um farsæld
Í samanburði við „eigðu góðan dag“ má segja að íslensku kveðjurnar séu bæði persónulegri og tímalausari. Þær eru ekki bundnar við einn dag heldur eru þær ósk um hamingju, sælu og blessun sem nær lengra, jafnvel út fyrir lífið sjálft. Þær geta verið bornar fram af trúuðum sem bæn eða af öllum sem einfaldlega óska velfarnaðar. Kannski er kominn tími til að við rifjum oftar upp þessar kveðjur? Þær bera með sér menningararf, hlýju og virðingu — og minna okkur á að tungumálið geymir ekki aðeins orð, heldur lífssýn.

Kyngreining og nútíminn
Eitt atriði sem vert er að nefna er að íslenskar kveðjur eins og „Vertu sæll“ og „Vertu sæl“ fela í sér kyngreiningu. Þær hafa þannig alla tíð verið sniðnar að því hvort viðkomandi væri karl eða kona. Í dag eru þó margir viðkvæmir fyrir því að vera kyngreindir í ávarpi.

Sumir nota formin áfram í hefðbundnum skilningi, aðrir velja einfaldari kveðjur eins og „Bless“. Það er engin ein rétt leið sem hentar öllum — heldur lifandi hefð sem aðlagast samfélaginu.

Það sem skiptir mestu máli er að kveðjan sé hlý, virðingarfull og persónuleg. Hvort við segjum „eigðu góðan dag“, „vertu sæll og blessaður“ eða einfaldlega „bless“ er minna atriði en hitt: að orðin beri með sér ósk um velfarnað. Í því felst kjarni kveðjunnar — að óska manneskjunni sem við hittum hamingju og heilla á ferð sinni.