Stórhættuleg lasertæki

Ekki veit ég um neinn hagnýtan tilgang með svona öflugum lasertækjum og ekki er þetta til sölu vegna þess að það sé notað í sporti, líkt og haglabyssur t.d.  Ef þörf er á þessu vegna vísindarannsókna eða framkvæmda af einhverju tagi þá þurfa að gilda strangar reglur um meðhöndlun, t.d. eins og gilda um meðferð sprengiefna. Það er ótrúlegt að hver sem er geti keypt þetta í búð. Umsvifalaust ætti að banna alla sölu á þessu í sölubúðum til almennings en ekki bíða eftir því að ráðamenn í Brussel skipi okkur það „að ofan“.

En svona var það t.d. þegar radíum kom fyrst fram. Þá var fljótlega hægt að kaupa geislavirkan radíumelixír til inntöku! Það er eins og við áttum okkur ekki alveg hvað við erum með í höndunum þegar við fáum eitthvað nýtt og getum ekki séð afleiðingarnar fyrir. 

Flugmaður missti sjónina tímabundi vegna leysigeisla

En nagladekkin eru óþörf í Reykjavík

Ef marka má nýlega auglýsingarherferð þá eru nagladekkin óþörf í Reykjavík. Þrátt fyrir það var um að ræða:

„týpísk hálkuslys". Nokkrir misstu bíla út af veginum eða á ljósastaura, aðrir gleymdu að gera ráð fyrir lengri hemlunarvegalengd og lentu aftan á næsta bíl á gatnamótum og svo framvegis. Í nokkrum tilfellum vra [svo] fólk flutt á slysadeild til skoðunar en ekki var talið að um alvarleg meiðsl væri að ræða í neinum tilfellum.

Getur verið að þessi 50% svifryks sem verða í Reykjavík og eru skrifuð á reikning nagladekkja séu að hluta til komin vegna samverkandi áhrifa frá salti sem auki leysni malbiksins? 

28 umferðaróhöpp í kvöld

Vetrarkvöldið síðasta

Vetrarkvöldið síðasta gekk ég út í garð og hlustaði andartak á raddir vorsins. Um daginn hafði rignt og mófuglarnir voru iðandi af fjöri. Hrossagaukurinn og tjaldurinn kváðu við raust og einnig heyrðist í gæsum. Yfir flaug svo álft lágt í norðausturátt. Góður endir á hörðum vetri.

Var útvarpsstöð á Akureyri fyrir 1930?

Var útvarpsstöð á Akureyri fyrir 1930? Mig minnir að hafa heyrt sagt frá því í útvarpsþætti um Willard Fiske sem fluttur var líklega á Rás 1 fyrir einu eða tveimur árum. Ég hef prófað að gúgla þetta en finn ekkert á netinu og hef ekki mikinn tíma fyrir heimildaleit á söfnum. Kannski luma lesendur bloggsins á einhverjum fróðleik um þetta og gaman væri að fá athugasemdir sem varpað gætu ljósi á þetta mál.

Rosadrýli

Hvað eru rosadrýli? Hvað er rosi? Á Suðurlandi er mikil og langvinn rigningartíð að sumri kölluð rosi. Mjög votviðrasamt sumar er kallað rosasumar. Rosadrýli eru litlar heyhrúgur, minni en heysátur sem hróflað var upp á túnunum í rosatíð í þeim tilgangi að verja heyið fyrir mestu rigningunni. Getur verið að þetta orð sem og þessi heyverkunaraðferð sé jafnvel óþekkt í öðrum landsfjórðungum?

Holtarót og harðasægja

Þó nú ári vel hefur það ekki alltaf verið raunin á Íslandi. Ekki þarf að leita langt aftur til að finna heimildir um hallæri og óáran. Eitt gamalt máltæki eða vísuorð úr Flóanum varpar nokkru ljósi á það hvað fólk hefur þurft að leggja sér til munns þegar illa áraði. Máltækið er svona:

Allt er matur er í magann kemur
nema holtarót og harðasægja.

Hægt er að geta sér til að holtarót sé lyngrætur í mosaþúfum holtanna, en heimildarmaður minn Brynjólfur Guðmundsson segir að harðasægja sé þurrkaðar rætur af stör og gulnefju. Gulnefja er að hans sögn með langar rætur. Það er auðvelt að geta sér þess til að sá sem leggur sér þessa fæðu til munns hlýtur að vera illa farinn af hungri. Nú væri fróðlegt að heyra frá lesendum hvort þeir kannist við þetta máltæki eða kunni nánari skil á holtarót, harðasægju eða gulnefju.

Gömul húsgangsvísa úr Villingaholtshreppi

Í Flóanum, sunnlensku lágsveitunum finnast ýmsar gamlar heimildir og athyglisverð fróðleiksbrot í munnlegri geymd sem skaði væri að glata að fullu og öllu. Eitt þeirra er vísa þessi frá fyrri tíð:

Sigga kerling sett var út af sakramenti
tíu þó hún tíkum hlynnti
en tíðagerðum ekki sinnti.

Sigga þessi á að hafa búið á býlinu Borg sunnan til í holtinu í Villingaholti. Þetta býli er nú löngu komið í eyði og líklega lítil ummerki eftir það á yfirborði jarðar. Gaman væri að fá viðbrögð við því hvort lesendur kannast við vísuna, eyðibýlið sem hér er nefnt eða hugsanlega frásagnir eða fleiri vísubrot af Siggu þessari.

Fjallsperringur, hornriði og austantórur

Stundum er sagt að Sunnlendinga skorti allt loft, slíkt fyrirfinnist aðeins í norðlægari sveitum þessa lands. Samt sem áður eru ýmis nöfn notuð yfir vindinn á Suðurlandi, svo sem þessi:

Fjallsperringur var vindátt kölluð á Suðurlandi, norðaustan eða austan strekkingsvindur þegar skúrir voru á sunnanverðum austurfjöllum og þær náðu ekki að breiðast yfir láglendið.

Hornriði var austan vindátt kölluð þegar skúrir gengu upp yfir austurfjöllin og breiddust síðan út yfir láglendið.

Austantórur er austan vindátt í þungbúnu veðri eða skúraveðri með sólarglætum í austrinu.

Ein gaflatugga

Hve mikið þarf einn hestur? Áður var sagt að í fóðrun væru tíu kindur á við einn hest og fjórir hestar á við eina kú. Þegar beitt var, var talið að 30 kindur bitu á við einn hest. Þegar hey var borið úr heygörðum inn í húsin í laupum var einn laupur venjulega nóg fyrir eina kú. Gaflatugga var tugga ofan á sléttfullum laup líklega um 1/4 af laupnum. Einum hesti nægði gaflatuggan í málið. En hvað ætli þurfi mikið af góðu beitilandi til að beita einum hesti á sumarlangt?

Metanmáinn Títan

Á Títan er bálahvasst, fimbulkalt, himininn er appelsínugulur, gosvirkni spýtir metangasi út í loftjúpinn og sumir telja að "hraunið" samanstandi af ammoníaksblönduðu vatni! Yfirleitt er þar þurrt og kalt en á nokkurra alda fresti geisa þar ofboðsleg stórviðri, metanið þéttist og myndar ár og vötn. Hljómar ekki mjög spennandi. Líklega verða seint lögð drög að mannaðri för þangað.

Í desember og marsheftum  tímaritsins Sky and Telescope frá í fyrra (2006) eru fróðlegar greinar um niðurstöður rannsókna á Títan - einu af tunglum Satúrnusar.

Þangað til í júlí 2004 var Títan stærsta tungl reikistjörnunnar Satúrnusar hulinn heimur. En síðan þá hefur Cassini könnunarfarið frá NASA beint ratsjánni að tunglinu alls þrisvar sinnum af átta skiptum sem það hefur farið nálægt. Radarmyndir frá Cassini m.a. frá því 7. september ásamt niðurstöðum úr ferð Huygens könnunarfarsins sem Evrópska geimrannsóknarstofnunin sendi þangað eru að ljúka upp nýrri sýn á heim tunglsins. Huygens lenti á Títan hinn 14. janúar 2004. Títan er með lofthjúp og fast yfirborð líkt og t.d. jörðin og Mars. Hitinn á yfirborðinu var um -180 gráður en hæstur -86 gráður í 250 km. hæð. Loftþrýstingur var um 1,5 loftþyngd við yfirborð. Lofthjúpur Títan samanstendur að mestu af köfnunarefni líkt og lofhjúpur Jarðar, hann er líka „vökvaknúinn“ en á Títan er það metan (CH4) sem myndar vökvann en ekki vatn eins og á jörðinni.

Huygens farið varð vart við spennuhögg í 60 km. hæð sem gæti hafa stafað af eldingum. Vindstyrkur var mikill og á köflum hraðari en snúningur tunglsins, en slíkt þekkist líka á Venusi. Í 120 kílómetra hæð mældist vindstyrkurinn 430 km. á klukkustund. Lofthjúpurinn er lagskiptur og blésu vindar frá vestri til austurs niður í 7 km. hæð en þar fyrir neðan blésu þeir frá austri til vesturs. Í 5 km. hæð mældist lítill vindur eða aðeins um 3,5 km. á klst. Mælingar benda til að upphaflega hafi lofthjúpur Títan innihaldið mun meira köfnunarefni (nitrogen) en núna. Líklegt er talið að það hafi farið út í geiminn. Með því að mæla hlutfall kolefnis-12 á móti kolefni-13 ályktuðu vísindamennirnir að ástæða metansins væri ekki lífræn efnaskipti (biota) heldur gæfi þessi niðurstaða tilefni til að ætla að efnið bættist sífellt í andrúmsloftið, t.d. frá gosvirkni. Í lofthjúpnum fannst einnig ammoníak (NH3), "hydrogen cyanide" (HCN) og líklega nokkur önnur mólikúl með vetni og kolefni. Þetta eru fyrstu beinu vísbendingarnar sem finnast sem benda til að flókið lífrænt efni myndist í efnahvörfum í lofthjúpi Títan. Mælingar gefa til kynna að metan sé þrisvar sinnum þéttara við yfirborðið en uppi í lofthjúpnum en þar niðri þéttist það og myndar vökva.
Birtan á yfirborðinu er svipuð og hún er á jörðinni um 10 mínútum eftir sólarlag. Kvöldroðinn er blár og himininn er appelsínugulur. Yfirborðið er brúnt. Könnunarfarið lenti á stað þar sem gleypni yfirborðsins svipaði til blauts sands.
Radarmyndir Cassini frá 7. september sýna mynstur sem svipar til árfarvega og vatna. Samt greindist enginn vökvi í þessum farvegum. Af þessu hafa menn dregið þá ályktun að ekki hafi rignt nýlega á þessum stöðum. Þar sem aðeins lítið magn af sólarorku berst til yfirborðs tunglsins er talið að mjög lítið magn metans gufi upp á hverju ári - rétt nóg til að þekja tunglið allt með eins sentimeters djúpum metansjó. Því er talið að yfirborðið sé venjulega þurrt en þegar loftið verður mettað af metani myndist ofsaleg veður sem valdi því að mikill úrkomu kyngir niður á stuttum tíma. Ef köfnunarefnið kemur frá ammoníakseldfjöllum þá getur það skýrt fyrirbæri á yfirborðinu sem svipa til hraunlaga en er í raun ammoníaksblandað vatn. Ammoníak virkar sem frostlögur á vatnið og veldur því að þessi efni flæða sem "hraun" um yfirborðið.

Títan er því greinilega athyglisverður staður, en ekki að sama skapi neitt spennandi fyrir okkur mannfólkið að vera á.

Í nóvember 2006 hefti tímaritsins Astronomy (bls. 30) er sagt frá nýjum myndum sem hafa borist frá Cassini. Þær voru teknar 21. júlí sl. Myndirnar voru af heimskautasvæðum Títan og sýna dökka fleti sem vísindamenn telja að geti verið metanvötn. „Vötnin“ sýna engin frávik á radar sem bendir til að um slétta vökvafleti sé að ræða. Vötnin eru sum hver um 30 kílómetra í þvermál og þau eru á svæði sem er milli 75° og 80° norðlægrar breiddar. Mörg eru egglaga eða í beygjum en önnur líkjast eldgígum. Þetta er talið renna stoðum undir þá tilgátu að metanregn falli á Títan. Endurteknar myndir af sömu svæðum munu renna frekari stoðum undir þessar kenningar. Ef í ljós kemur að um vökva er að ræða þá er Títan eini þekkti staðurinn í sólkerfinu utan jarðar þar sem yfirborðsvökvi hefur fundist. Greininni í Astronomy fylgir mynd og hún líkist mest loftmynd af Flóanum - lágsveitum Árnessýslu af því sem ég hef séð af slíkum loftmyndum. Dökkir óreglulegir fletir á ljósari bakgrunni.

Höfundur er áhugamaður um málefnið.

Heimildir:
"Understanding Titan's Terrain", Sky and Telescope, desember 2005. Bls. 18.
"Titan Revisited“, Sky and Telescope, mars 2006. Bls. 16